Dysforia płci u osób chorujących na schizofrenię może wynikać ze zmienionej urojeniowo identyfikacji z płcią lub ujawniać się niezależnie od procesu psychotycznego. Rozróżnienie tych sytuacji jest nie tylko wyzwaniem diagnostycznym, ale wpływa także na podejmowanie decyzji terapeutycznych. Z dokonanego przeglądu literatury wynika, że różnego rodzaju urojeniowe przekonania dotyczące przynależności do innej płci, budowy lub zmian zachodzących w narządach płciowych występują o około jednej czwartej pacjentów chorujących na schizofrenię. Współczesne klasyfikacje zaburzeń zmierzają w kierunku zniesienia zaburzeń psychotycznych jako kryterium dyskwalifikującego rozpoznanie zaburzeń identyfikacji z płcią. Zwraca się także uwagę, że schizofrenia może zmieniać obraz zaburzeń identyfikacji z płcią, np. przez nadawanie znaczeń i urojeniowe interpretacje faktu niezgodności płci fenotypowej z poczuciem przynależności płciowej. Równocześnie, przed podjęciem decyzji terapeutycznych (szczególnie ukierunkowanych na zmianę płci), konieczne jest wykluczenie psychotycznego podłoża pragnienia zmiany płci. W przypadku współwystępowania zaburzeń, kluczowym staje się ocena chronologii i dynamiki występowania poszczególnych objawów, ich stałości (przedłużona obserwacja), krytycyzmu pacjenta i odpowiedzi na leczenie przeciwpsychotyczne.

Sprawdzenie w jaki sposób osoby chorujące na schizofrenię przeżywają siebie w kontekście płci i jaki wpływ ma to na ich funkcjonowanie. Przegląd literatury dostępnej w PubMed, PsycNET i Google Scholar. Zgłębianie problematyki tożsamości płci w schizofrenii powinno uwzględniać wymiar zarówno osobisty, jak i społeczny funkcjonowania chorych. Badania nad wewnętrzną tożsamością płci nastręczają licznych trudności i nie dostarczyły dotąd wiarygodnych konkluzji. Pewne przesłanki pozwalają zakładać częstsze niż w populacji ogólnej występowanie dysforii płci wśród osób chorujących na schizofrenię oraz częstsze występowanie cech schizoidalnych i schizotypowych wśród osób z dysforią płci. Część chorych doświadcza objawów wytwórczych dotyczących zmiany płci. Dane na temat roli płciowej w schizofrenii wskazują, że pacjenci różnią się od populacji ogólnej w zakresie cech typowo kobiecych i męskich. Może to generować trudności adaptacyjne i negatywnie wpływać na interakcje społeczne, zwłaszcza w przypadku chorujących mężczyzn. Dotychczasowe doniesienia wskazują na swoiste trudności w sferze tożsamości płciowej wśród osób chorujących na schizofrenię.

Tworzenie udanych związków partnerskich ma duże znaczenie dla ogólnej jakości życia. Osoby chorujące na schizofrenię doświadczają znacznych trudności w zawieraniu i utrzymywaniu związków diadycznych ze względu na objawy psychotyczne, konsekwencje choroby i jej leczenia czy stygmatyzację społeczną. Trudności w sferze tworzenia intymnych relacji dostrzegane są już w okresie dorastania, stanowiąc jeden z elementów zmian prepsychotycznych. Wśród osób z rozpoznaniem schizofrenii, kobiety częściej niż mężczyźni tworzą związki diadyczne, co może wynikać z późniejszego początku choroby, lepszych wskaźników funkcjonowania społecznego oraz bardziej sprzyjających wzorców społeczno-kulturowych. Wśród pacjentów będących w związkach, jakość ich relacji ma duże znaczenie dla przebiegu choroby i leczenia. Osoby chorujące na schizofrenię często preferują tworzenie związków z innymi chorymi ze względu na możliwość stworzenia wyrównanej relacji zapewniającej akceptację i wsparcie. Zdrowi partnerzy osób ze schizofrenią, ze względu na obciążenia wynikające ze specyfiki choroby i zaangażowanie w opiekę nad chorym partnerem, także potrzebują profesjonalnego wsparcia. Kwestie dotyczące związków diadycznych powinny być uwzględniane w holistycznym podejściu terapeutycznym do osób z rozpoznaniem schizofrenii.

No abstract

Teoria przywiązania może być pomocna w wyjaśnieniu powstawania i przebiegu zaburzeń psychicznych, a także w optymalizacji procesu leczenia. Mimo rosnącego zainteresowania znaczeniem przywiązania w kontekście psychopatologii, ta problematyka nie została dotąd zgłębiona w populacji pacjentów cierpiących z powodu zaburzeń psychotycznych (ZP) w Polsce. Celem niniejszej pracy jest próba całościowego ujęcia problematyki przywiązania u osób dorosłych w kontekście ZP, tj. zintegrowania dotychczasowych doniesień na temat specyfiki przywiązania u osób dorosłych z ZP oraz roli przywiązania w etiologii ZP, ich przebiegu, funkcjonowania chorych, jak również procesie leczenia. Przywiązanie może stanowić istotną perspektywę teoretyczną, oferującą możliwości zrozumienia ZP oraz planowania strategii klinicznych w większym stopniu dostosowanych do indywidualnych potrzeb chorych. Wśród osób z zaburzeniami psychotycznymi częściej są spotykane pozabezpieczne wzorce przywiązania, co koresponduje z doniesieniami o zwiększonym rozpowszechnieniu w tej grupie traumatyzujących doświadczeń w dzieciństwie. Pozabezpieczne przywiązanie może pogarszać negatywnie wpływać na funkcjonowanie psychospołeczne osób z rozpoznaniem zaburzeń psychotycznych w sferach relacji interpersonalnych, zdolności metapoznawczych i regulacji afektu. Wykazano związki pozabezpiecznego przywiązania z nasileniem i specyfiką objawów wytwórczych, zwłaszcza omamów i urojeń. Wzorce przywiązania pacjentów mogą wpływać na interpersonalny komponent leczenia psychoz obejmujący relacje z personelem psychiatrycznym i przymierze terapeutyczne. Uwzględnienie tej perspektywy, przez dostosowanie oddziaływań do wzorców przywiązania pacjentów, a także zwiększenie bezpieczeństwa w relacji terapeutycznej może przekładać się na poprawę leczenia pacjentów.