Under Construction? The Catholic Community in Ghent after the Beeldenstorm 1 michal bauwens While the iconoclasm of 1566 has been a popular topic in the historiography of the Low Countries, we know little about the people who endured iconoclasm. Generally, Catholics in the Low Countries were regarded as being rather passive bystanders in the events of this period, but the case of Ghent illustrates that Catholics took various actions when faced with the threat of iconoclasm and the subsequent destruction. Even though religious militancy was lacking, certain aspects of Catholic religion were strengthened throughout the Wonder Year. Parishioners put a lot of effort in the repairs of their parish churches and the interest in traditional devotions and religious knowledge also increased. Rather than rendering them passive, the troubled period seems to have motivated Ghent Catholics to research their faith. Onder constructie? De katholieke gemeenschap van Gent na de Beeldenstorm De Beeldenstorm van 1566 is een populair thema in de historiografie van de Lage Landen, maar desalniettemin is onze kennis over de mensen die het iconoclasme ondergingen beperkt. De Nederlandse katholieken worden vaak als passieve toeschouwers van de troebelen omschreven, maar de casus van Gent toont aan dat katholieken wel degelijk actief waren in de aanloop naar de Beeldenstorm en tijdens de maanden na de vernielingen. Een religieuze militante houding was inderdaad afwezig, maar andere aspecten van het katholieke geloof werden tijdens het Wonderjaar juist versterkt. Parochianen focusten op een snel herstel van hun parochiekerk en versterkten bepaalde devoties. Ook de aandacht voor religieuze kennis nam toe. In plaats van passief, toonden de Gentse katholieken zich door de 'troebele tijden' gemotiveerd om hun geloof nader te onderzoeken. beeldenstorm: iconoclasm in the low countries This research was made possible by fwo Vlaanderen and iap 'City and Society in the Low Countries' of Belgian Science Policy Office. Many thanks to Anne-Laure Van Bruaene, Susie Sutch, and the reviewers and editors of bmgn-Low Countries Historical Review for their help and suggestions.

Item, up den XXIX der selver maent [april 1540] quam de bisscop van Doornyke Sente Baefs in de kercke van den Heleghen Kerst. Welck was een scoon, suverlicke prochyekercke, daer wel over XXX jaeren an ghevrocht hadde om gheel nieuwe te maekene. Ende de voornoemde bisscop ofte sijn suffregjaen hebben dese kercke ontwijt. Ende de voorseide bisschop nam 't Helich Sacrament ende drouch 't in Sente Jacopshuus 4 Heel weinig aandacht is besteed aan de afbraak van de Heilig-Kerstkerk. Nochtans werd precies deze gebeurtenis uitvoerig behandeld door de eigentijdse lokale kroniekschrijvers. Volgens hen beschreef niets de wanhoop van de Gentenaren beter dan hun vele tranen bij de ontmanteling van deze parochiekerk. Een anonieme kroniekschrijver uit de late zestiende eeuw zette het drama nog sterker in de verf door op te merken dat de renovatiewerken aan de kerk pas een week voordien beëindigd waren. 5 De fragmenten uit deze anonieme kronieken suggereren dat in de zestiende eeuw de parochiekerk letterlijk in het hart van de gemeenschap stond. 'Gemeenschap' heeft in deze context een tweeledige betekenis: ten eerste uiteraard de parochiegemeenschap, maar ten tweede, vanuit de vaststelling dat veel Gentenaren uit andere parochies eveneens de processie vervoegden die het heilig Sacrament overbracht naar de nieuwe site van de kerk, ook de stedelijke gemeenschap. Parochiekerken, vooral als ze 'scoon' en 'suverlicke' waren en klaarblijkelijk ook recent gerenoveerd, droegen bij aan de stedelijke trots. 6 Het fragment geeft ook aan dat twee aspecten fundamenteel waren voor de emotionele waarde van de katholieke parochiekerk: enerzijds de sacrale ruimte die het kerkgebouw vertegenwoordigde en anderzijds de sacramentele kracht die uitging van de kerkelijke rituelen. In dit specifieke geval ging de sacrale ruimte verloren door de vernieling, maar het sacramentele aspect (gematerialiseerd in de heilige Hostie) kon worden behouden en werd verplaatst naar een andere site. Leiden/Boston, 2007, pp. 249-278. 7 Volgens één verslag werd de nieuwe kerk herbouwd met het bouwmateriaal van de oude kerk; zie: Gachard (ed.), Relation des troubles, p. 110.

Dit artikel is gebaseerd op mijn masterscriptie 'Tussen theocratie en tolerantie. De classis Walcheren en haar invloed op religieuze coexistentie in Walcheren en Staats-Vlaanderen (1602-1630)' (Onuitgegeven masterscriptie Universiteit Gent, 2010). Met dank aan mijn promotors prof. dr. Anne-Laure Van Bruaene en dr. Arjan van Dixhoorn, redactie en referenten voor hun commentaar op eerdere versies.

No abstract

L’histoire institutionnelle des paroisses et le rétablissement des églises après les troubles iconoclastes : le cas de Saint-Jacques et de Sainte-Pharaïlde à Gand (1566-1614). La situation des paroisses aux Pays-Bas au XVIe et au début du XVIIe siècle présentait une grande diversité. Elles réagirent toutes selon leurs propres moyens aux défis du temps comme le calvinisme et l’iconoclasme. Cet article étudie deux paroisses gantoises : Saint-Jacques et Sainte-Pharaïlde. À Gand comme dans beaucoup d’autres villes des Pays-Bas, les lieux de cultes catholiques ont été saccagés par les iconoclastes (1566 et 1578-1579) et sous le régime calviniste (1577-1584). Les églises Saint-Jacques et Saint-Pharaïlde furent toutes les deux lourdement touchées, mais la manière dont les deux paroisses ont réagi aux défis posés, est révélatrice. Indépendamment des dommages eux-mêmes, le contexte institutionnel et la taille de la paroisse, le degré de participation des paroissiens et la dynamique locale se révélèrent d’une importance cruciale dans le processus de rétablissement de ces églises.