Osmanlı Devleti’nde İletişim Araçlarının Kontrolü: “Telefon Tevkifleri”

Abstract

On dokuzuncu yüzyılın bilim ve teknik alanındaki başlıca icatlarından biri telefondur. 1875'teki icadından sonra dünya ülkelerine hızla yayılmıştır. Osmanlılar, patenti Alexander Graham Bell tarafından 1876'de alınan telefon ile II. Abdülhamid döneminde, 1881'de tanışmıştır. Ancak telefonla ilk deneyimleri çok kısa sürmüştür: Telefon, "gizli-saklı" işlerde kullanılma ihtimali üzerine, 1886'da yasaklanmıştır. Avrupa'dan Osmanlı liman kentlerine gelen telefonlar gümrüklerde "tevkif edilerek" muhafaza altına alınmıştır. Bu tedbirlere rağmen telefonun kaçak yollarla ülkeye girişi engellenememiş ve zaman içerisinde kullanımına yönelik talepler artmıştır. II. Meşrutiyet'in liberal politikaları çerçevesinde yabancı şirketlere imtiyaz verilerek telefon kullanımı teşvik edilmiştir. İstanbul, telefon ile özdeşleşen başlıca Osmanlı kenti olmuştur. İzmir ve Aydın gibi ticaret kentleri ile Anadolu'nun muhtelif yerlerindeki kullanımı sınırlı kalmıştır. Telefonun Osmanlı'ya ilk girişinden serbest bırakılmasına kadar geçen sürede, popüler süreli yayınlarda telefona dair geniş bir literatür oluşmuştur. Bu süre içerisinde, telefon kullanımı konusunda gelişmiş ülkelere nazaran oldukça geri kalan Osmanlı'nın telefonla imtihanı yoğun bürokratik yazışmalarda da kendini göstermiştir.