Mevlevilikte Mutfak Kültürü ve Ateşbaz-ı Veli Makamı (Culinary Culture and Atesbaz Veli Chair in Mevleviyeh)

Abstract

Mevleviliğin en önemli özelliklerinden biri olan çile geleneğinde, dergaha gelen dervişin bin bir günlük bir sürede çilesini tamamlaması beklenir. Mevlevilikte mutfak (matbah), yemek pişirilen ve sofra kurulan yer olmasının yanı sıra dervişlerin çilesini tamamladığı ve temel eğitimlerinin yapıldığı yerdir. Bu bağlamda da bu akımı sistemleştirme ve profesyonelce idame ettirme gibi son derece güç bir işi, yine o kuvvette ve iradede bir kişinin yapması gerekmiştir. Hz. Mevlana'nın aynı zamanda fikri varisi olan Sultan Veled ile doğan Mevlevilik, Ulu Arif Çelebi zamanında büyürken, perde arkasındaki kahramanlardan biri de Ateşbaz-ı Veli'dir. Dünyada bilinen ilk ve tek aşçı anıt-mezarına sahip olan Ateşbaz-ı Veli ve son derece özgün kültür unsuru olan Mevlevi mutfağının, hem unutulan kültür hazinelerinin ortaya çıkarılması hem de son dönemlerde büyük bir ivme kazanan gastronomik turların ve destinasyonların özgünlüğünün seyahat kararı üzerindeki önemli etkisi nedeniyle değerlendirilmesi önemli hale gelmiştir. Bu çalışmada, Mevlevi eğitim ekolü için önemli bir yere sahip olan mutfağın ve bu eğitimin önemli bir unsuru olan aşçı dede Ateşbaz-ı Veli'nin tanınmasını sağlamak ve Mevlevi mutfağı özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır.

Türk Sofra Adabini Konu Alan Araştirmalar Üzeri̇ne Bi̇r İnceleme

“…Araştırmaların ilgili disiplin/bilim alanı, ürettiği çıktıların hizmet ettiği akademik alanı ifade etmektedir. Buna göre sofra adabı, güzel sanatlar (Okkalı ve Baytar, 2020;Yılmaz, 2019 ), halk bilimi (Uğur Çerikan, 2019;Diken, 2023, Yılmaz, 2016, tarih (Samancı, 2020, Yaşar, 2013, Göktürk Çetinkaya, 2020Kaya ve Akpınar, 2017), gastronomi ve mutfak sanatları (Varol ve Gök, 2022;Sarıışık ve Tagmanov, 2020, Aksoy, Akbulut & İflazoğlu, 2016, Bayrak, Kement & Erkekli, 2023 ilahiyat (Kılıç ve Albayrak, 2012) ve mimarlık (Azsöz, 2016), gibi farklı bilim alanlarında yapılmıştır. Bu bulguya dayanarak sofra adabı konusunun, farklı bilim alanlarından akademisyenlerin bağımsız olarak incelediği dolayısıyla bir çoklu disiplin konusu olduğu anlaşılmaktadır.…”

“…Örneğin Yaşar'a (2013) göre sofra adabı bir sosyal zümrenin sembolü olabilir. Ayrıca gastronomi alanındaki çalışmalara özel olarak bakıldığında da genelde sofra adabını kültürel bağlamda inceledikleri görülmektedir (Varol ve Gök, 2022;Sarıışık ve Tagmanov, 2020, Aksoy, Akbulut & İflazoğlu, 2016, Bayrak, Kement & Erkekli, 2023.…”