Memlükler’den Osmanlılar’a Geçişte Mısır’da Adlî Teşkilât ve Hukuk (922-931/1517-1525)

Abstract

Bu makalede Mısır'ın Osmanlı idaresine entegrasyonunun hukukî yönüne ışık tutmak amacıyla 922-931 (1517-1525) yılları arasındaki dönemde bölgede adlî teşkilât ve hukukla ilgili gelişmeler ele alınmaktadır. Mevcut akademik çalışmala-rın çoğu, Osmanlı merkezî idaresinin Anadolu ve Rumeli'de yaygın olan hukukî uygulamaları Mısır'a tepeden inmeci bir yaklaşımla empoze ettiği ve bölgede Memlük döneminin çoğulcu sisteminden bir kopuş olduğunu savunmaktadır. Söz konusu çalışmalardan farklı olarak, bu makalede adlî teşkilât ve hukuk birbirinden ayrı olarak ele alınmakta ve Memlükler'den Osmanlılar'a geçişte süreklilik-kopuş açısından farklı yönelimler gösterilmektedir. İncelenen dönemde Osmanlılar'ın adlî teşkilât üzerinde merkezî otoriteyi kurmak istedikleri görülmektedir. Mahallî itiraz ve talepler adlî idarede başlangıçta planlanan icraatların değişmesine sebep olsa da zaman içerisinde merkezî bürokratik teşkilâta bağlı âlimler (âlim-bürokrat) arasından seçilen kadılar, Mısır'daki adaletle ilgili kişiler, kurumlar ve işlemler üzerindeki denetimlerini artırmıştı. Diğer taraftan, aynı dönemde, davalara ve işlemlere esas olan hukuk açısından merkezden Mısır'a bir dayatma olmadığı ve Memlük dönemi uygulamalarının büyük oranda devam ettiği dikkat çekmektedir. Meselâ Memlük dönemindeki durumun bir devamı olarak Osmanlı dönemi mahkemelerinde dört mezhebin (Hanefî, Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî) kadı-ları istihdam edilmekte ve bu mezheplerin görüşleri kadıların yaptığı hukukî iş-lemlere ve verdiği kararlara dayanak olabilmekteydi. Yine 931 (1525)

On Altıncı Yüzyıl Osmanlı Siyaset Düşüncesinde Hukuki Söylem: Bir Literatür Değerlendirmesi

“…The approach of the tenth century of the Muslim calendar and the great conjunction of Jupiter and Saturn created an expectation for the sahib-kıran (master of the conjunction or world conqueror) in the Islamicate world in the early decades of the sixteenth century. 18 Along with Shiite Safavid claims of Mahdiship, 19 both the Ottomans and Habsburgs had similar sacred 12 Yılmaz,66, 18 Fleischer, "The Lawgiver as Messiah," 164-65.…”

“…First, Abdurrahman Atçıl challenges this notion by examining the transformation and change in the judiciary and law in Ottoman Egypt. 66 He states that even though the practice of four chief judgeships was abandoned after the Ottoman conquest, there were no remarkable changes in terms of the judiciary that all four schools of law maintained their existence and authority. 67 Another criticism of the usage of official madhhab comes from Samy A. Ayoub.…”

“…13 Yılmaz, Caliphate Redefined,66,[75][76][77][78][79] 14 For the Safavid Empire:Babayan, "The Waning of the Qizilbash: The Temporal and the Spiritual in Seventeenth Century Iran"; Babayan, Mystics, Monarchs, and Messiahs; for the Mughal Empire: Moin, The Millennial Sovereign; for Timurids: Binbaş, Intellectual Networks in Timurid Iran; for more comparative works: Melvin-Koushki, "Early Modern Islamicate Empire"; Markiewicz, The Crisis of Kingship in Late Medieval Islam. 15 Yılmaz, Caliphate Redefined, 1-4; Bashir, Messianic Hopes and Mystical Visions, 31-32.…”