“Müfti-i Zaman” Unvanı Bağlamında 16. Yüzyıl Başında Yeni Osmanlı Müftüsü Konseptinin Oluşumu

Abstract

16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlılar, yönetilmesi sıra dışı tedbirler gerektiren bir dizi iç-dış siyasi sorunla ve birtakım ideolojik meydan okumayla yüzleştiler. Bu dönemde ülke toprakları hızla genişledi ve Mısır, Suriye ve Doğu Anadolu gibi farklı kültür havzaları devletin bünyesine katıldı. Bunun sonucunda o zamana dek alışık oldukları Hanefiliğin dışında kalan Sünni mezheplere mensup halkları yönetmeleri; onları kendi sistemlerine adapte ederek ülkede hukuk ve yargı birliğini sağlamaları gerekti. Tüm bu zorlukları aşmak için ellerindeki idari ve hukuki araçları mevcut halleriyle veya değişik içeriklerle yeni yorumlara tabi tutarak sahaya sürdüler. Bu kapsamda İstanbul müftülüğünü geniş yetkili bir konseptle yeniden yapılandırdılar. Ortaya çıkan yeni baş müftülük makamını temsil etmesi için bilinçli şekilde “müfti-i zaman” unvanını kullanmayı tercih ettiler. Devrin etkili müftüsü İbn Kemal’in fetvaları ve döneme ait kadı sicilleri bu konularda geniş çaplı yorum ve çıkarımlar geliştirilmesine olanak tanıyan zengin bulgular barındırmaktadır. Bu makale anılan bulgulardan hareketle 16. yüzyıl başında İstanbul müftülüğünün (şeyhülislamlığın) geçirdiği dönüşümü “müfti-i zaman” kavramı etrafında yeniden kurgulamaktadır.