Kilka uwag o socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa

Abstract

S ł o w a k l u c z o w e: socjolekt przestępczy, polszczyzna przedwojennego Lwowa. STRESZCZENIEArtykuł dotyczy socjolektu przestępczego polszczyzny przedwojennego Lwowa. Podstawą materiałową jest tu niepublikowany wcześniej rękopis S. Udzieli z r. 1892 pt. Żargon złodziejski we Lwowie. Zebrane przez Udzielę słownictwo zostało poddane analizie semantycznej i formalnej. Zestawienie z innymi zbiorami leksyki przestępczej ujawniło, że również w Żargonie złodziejskim we Lwowie znalazły się nienotowane gdzie indziej nowości leksykalno-semantyczne. UWAGI WSTĘPNESocjolekt przestępczy 1 polszczyzny został już dość szczegółowo omówiony w kilku opracowaniach, spośród których najczęściej wymienia się: Słownik mowy złodziejskiej Antoniego Kurki (dalej: Kurka), Szwargot więzienny Karola Estreichera (1903), Żargon mowy przestępców Wiktora Ludwikowskiego i Henryka Walczaka (1922), Język złodziejski Henryka Ułaszyna (1951), Słownik gwary więziennej Henryka Michalskiego i Jacka Morawskiego (1971), Słownik gwar środowisk dewiacyjnych Klemensa Stępniaka (1986), Słownik tajemnych gwar przestępczych tego samego autora (Stępniak 1993), Tajemnice grypserki Macieja Szaszkiewicza (1997) oraz rozdział Socjolekt przestępczy jako kanwa kulturowa współczesnych subkultur z książki Człowiek i świat w języku subkultur Ewy Kołodziejek (2005: 43-72). Większość wymienionych autorów miała zawodową styczność z przestępczą odmianą polszczyzny: Kurka, Ludwikowski i Walczak byli policjantami, Stępniak był milicjantem, zaś Szaszkiewicz -psychologiem sądowym. Socjolektu przestępczego polszczyzny przedwojennego Lwowa bez-1 Podobnie jak inne zawodowe odmiany polszczyzny socjolekt przestępczy wyróżniają słowa i frazeologizmy, które są zrozumiałe jedynie dla wybranych osób, w tym przypadku -przestępców. Zgodnie z typologią Stanisława Grabiasa (2010: 250) ta odmiana języka należy do socjolektów o prymarnej funkcji profesjonalno-komunikatywnej, najważniejszą jej cechą jest tajność. Jeśli idzie o słownictwo, w omawianym socjolekcie dominują nazwy przestępstw, sposobów ich dokonywania, wykonawców i ofiar. Zawodowość wysuwa się więc tu na pierwszy plan.

Słownictwo przestępcze za murami polskich zakładów karnych dla kobiet. Rekonesans badawczy na podstawie badań ankietowych

“…Najwięcej miejsca poświęcono -jak się wydaje -słownictwu złodziejskiemu (m.in. Kurka 1986;Ułaszyn 1951;Rak 2016). Interesowano się także grypserą, czyli więzienną odmianą języka przestępczego (np.…”

“…• Czy te elementy są rozpoznawalne i używane przez dużą liczbę osadzonych kobiet, czy tylko przez niewielką grupę? • Czy elementy leksykalne opisane w literaturze przedmiotu (Kurka 1896;Estreicher 1903;Ułaszyn 1951;Michalski i Morawski 1971;Stępniak 1993;1993, 1997Małocha 1994;Szaszkiewicz 1997;Rak 2016;Szczerbowski 2018;Pacuła 2019Pacuła , 2020 jako słownictwo przestępcze i więzienne są wplatane do codziennej komunikacji kobiet za murami, czy osadzone deklarują ich używanie w kontaktach ze współosadzonymi i czy chętnie podadzą przykłady w ankietach? Zanim przygotowałam ankietę, założyłam pewną bazę porównawczą dla słownictwa, które spodziewałam się zebrać w badaniu.…”

O sobie samych – z historii przestępczych nazw złodziei (na materiale z XIX wieku)

“…(Sz), smyracz 'ts.' (Sz); b) nazwy charakteryzujące -określające złodziei ze względu na jakość ich działania, doświadczenie w kradzieżach, jak: frajer 'fuszer, złodziej pierwszy raz karany; złodziej początkujący' (Jz, Gz, Sz), sztymp 'złodziej, co już był w areszcie' (Gz, Sz), wiarus 'złodziej zadekretowany, zawyrokowany' (Gz, Sz), metr/ meter 'złodziej pierwszego rzędu' (Jz, Gz, Mz, Sz), fryc 'niedoskonały złodziej' (Gz, Sz), wisztok 'złodziej niedoskonały' (Gz, Sz), foter 'stary, wytrawny złodziej' (Szł, Sz), myka 3 Autor korzysta z opracowania Macieja Raka, który wydobył manuskrypt ze zbiorów archiwalnych i omówił znajdujący się w nim materiał słownikowy w artykule opublikowanym w czasopiśmie "Socjolingwistyka" (Rak 2016).…”

Воровские псевдонимы как элемент криминального дискурса в трилогии Сергея Пясецкого Ewa Kubusiak

“…11 См. : Kurka, 1899Estreicher, 1903;Ludwikowski & Walczak, 1922;Ułaszyn, 1951;Rak, 2016;Nevzorova-Kmech, 2018. См.…”