Erro monosilabikoaren teoria eta aitzineuskararen berreraiketa: zenbait alderdi eta ondorio

Abstract

Lakarra (1995) eta ondoko lanetan eman ditut frogak esateko euskararen berreraiketari dagokionez Mitxelenak ‘50eko hamarkadako lan bikainetan lortu eta oraindik estandar den aitzineuskararen eredua heda eta sakon litekeela eta hizkuntza egoera zaharrago baterantz eraman ahal dela erroaren azterketaren bitartez. Erro teoriak eta honen barnean erroaren forma kanonikoak eta horren bilakabideak edozein berreraiketa eta konparaketatan zein hizkuntzaren –bere sistemaren muineko hainbat ezaugarri larriren– eboluzioan duen betebehar garrantzitsuaren aldarrikapenean datza nire lan honetako eta enparatuetako gogoeten oinarria. Gainetik, aurreko berreraiketa-paradigman tiratu ez ziren hariek eta haiei kanpotik erantsiek soka lodia egiten dute, eta erroaren egitura eta bilakabidearen azterketak bide honetan barrena lehen baino urrutiago jotzea ahalmentzen eta zilegiztatzen digu. Hara lanaren laburpena: §1. AE-ren berreraiketa estandarraz; §2. Arrazoiak eta bideak berreraiketaeredua aldatzeko...

Euskaltzaindiaren Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoaren aurkezpena (EHHE-200): Euskal ikerketa diakronikoak eta EHHEranzko bidea

“…Aipatu 1950eko mugarri horren aurretik bada, izan, hainbat eta hainbat hurbilketa beste hainbeste euskal hitzen eta urliak edo sandiak une jakin batean euskararekin ahaidetu nahi zukeen dozenaka haietako anitzekin (ik. Mitxelena 1950Mitxelena , 1964Mitxelena , 1968Trask 1997;Lakarra 1997aLakarra , 1999 baina oso bestelakoak dira batzuk eta besteak berehalakoan ohar gaitezkeenez. 6 Mitxelena aurreko saio hits horietan zenbait euskal hitzek kaukasierazko, iberierazko, afrikar leinu ezberdinetako, paleosiberiar edo bestelako hizkuntzetakoekin lukeen ustezko eta axaleko antza da oinarri (aitzakia, hobe) kasu bakoitzean botatako ahaidetasun aldarrikapenetan.…”

“…Honelako hurbilketek -gehi bilatu ohi zituzten zehaztu gabeko sustrato eta familia bat baino gehiagotako kideekiko ahaidetasunek-, ezin ekar zezaketen benetako aurrerapenik, aldian aldiko zarata noiz handi, noiz txiki lortzeaz besterik (cf. Trask 1997: §6, Gorrotxategi 2001, Lakarra 2003, 2018a); ik. §6.2n aipatu Geene eta van der Voort (Uhlenbeck tarteko) beste tradizio batzuez.…”

“…Bidebatez esan dezadan, Mitxelenaren asmoak hiztegi horren inguruan ulertzeko ezinbesteko dela haren Estudio sobre las fuentes de Azkue (1970 [1965]), zeinen zordun diren lexikografia zaharraren azterlan guztiak (ik. Lakarra 1993, Urgell 1997, 2000). 17…”

“…Halere, IEn edo gainerako tradizioetan bezala, berreraiketen polimorfismo (ia) erabatekoa -monosilabo, bisilabo eta (askoz urriago) polisilabo; V-z zein C-z hasi edo amaitu, CC talde ezberdinak edo ez erdialdean…-mugatzeko orduan dugu ikusten hurbilketa berri baten beharra (cf. Lakarra 2003). Badirudi 1950-90 garaiko euskal etimologiari egokitu ahal zaiola, aldeak alde baina aldatu-behar gutxirekin, Benvenistek bere garaiko etimologia indoeuroparraz esana:…”

“…Hau, ordean, metodo historiko-konparatua ezartzerakoan hautatu eta jarraitutako oinarri, irizpide eta lekukotasunen azterketaren kalitatearen menpe (ik. Mitxelena 1950Mitxelena , 1956Lakarra 1997a); halaber, unean-uneko etimologialariaren ezagutza, arta eta trebeziak ere baduke, segurki, zeresan aipagarririk.…”