Euskaltzaindiaren Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoaren aurkezpena (EHHE-200): Euskal ikerketa diakronikoak eta EHHEranzko bidea

Abstract

Euskararen Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE200)-ren argitalpena dela eta, haren helburu, oinarri eta ezaugarri nagusien azalpenarekin batean, euskal etimologia-ikerketen bilakabide eta egoera laburtu nahi izan dugu lan honetan, funtsean aurretiaz Bilbon (Euskaltzaindiaren Egoitza, 2019/07/03) eta Baionan (Euskal Ikasketen Fakultatea, 2019/10/08) egindako aurkezpenak bilduaz.Hara bere egitura: 1. Etimologia eta hiztegi historiko-etimologikoak. Etimologia zeri deritzo?; 2. Euskal etimologiaren historiaurrea; 3. Hizkuntzaren ustezko ahaidetasunen emaitzak (edo emaitza faltak); 4. Mitxelena paradigma: 4.1. Mitxelenaren oinarrizko sistema fonologikoa; 4.2. Mitxelenaren etimologia-jarduna; 5. Forma kanonikoa eta etimologia: 5.1. Zergatik eta nola aldatu Mitxelena paradigma?; 5.2. Erroaren Forma Kanonikoaz; 5.3. Lehen urratsak eta lehen emaitzak; 5.4. Forma Kanonikoa eta Etimologia Formala; 6. Metodoaren hedadurak: 6.1. Hasperena, etimologia eta berreraiketa; 6.2. Hitz-familiak eratuaz eta etimologia sendoagoak hedatuaz; 6.3. Gramatikalizazioa, lexikalizazioa eta etimologia; 6.4. Etimologia konparatua eta motibazioa; 6.5. Nola egin etimologia gehiago eta hobeak; 6.6. Kognatu sareak hedatuaz; 7. Emaitza eta ondorio zenbait; 8. Bibliografia.

Onomastikaren ekarpena populatzearen berreraiketan Euskal Herrian / The Contribution of Onomastics to the Reconstruction of Settlement in the Basque Country

“…Mitxelenaren «Lengua común y dialectos vascos» lanaren ondotik (1981: 307-308), onartua dago Erdi Aroaren hasmentan (frankoen garaian) batasunerako joera izan bide zela hizkuntzaren arloan (ikus Lakarra 2011Lakarra [2014, baina indar horren gizarte arloko arrazoia oraindik erabat argitzeke dago, eta, jakina, hizkuntzak ez dira bere kabuz, besterik gabe, berdintzen joaten, zerbaiten edo norbaiten eraginez bateratzen baitira (cf. Mitxelena 1981: 309-310 eta Lakarra 2011: 164, 182).…”

“…Gainera, Erdi Aro Goiztiarreko balizko batasunerako joera horrek ez du esan nahi aurretik hizkuntza-eremurik ez zegoenik (cf. Lakarra 2011Lakarra [2014: 158, 182) eta haiek aitaren batean ezabatu zirenik, zer esanik ez bazterreko eremuetan (cf. Mitxelena 1981: 313).…”

“…Azpiatal honetan ikusi ditugun -(i)(t)z nahiz ola / olatze (ikus Zaldua 2015b: 399, 400) duten antrotoponimoek, hortaz, Erdi Aroan, Antzinatean ikusten ez den batasunerako joera egon bide zela iradokitzen dute, Sortaldean (Bizkaian) eta Erdiko Aldean (Gipuzkoan) gauzak beti batekoak direlako, hau da, alde guztietan osagai berak azaltzen direlako (cf. Lakarra 2011Lakarra [2014. Gorrotxategik (1993: 114) dioen moduan, saroien kasuan, garbi dago toki-izenen azterketa xeheak iturri idatzirik gabeko garaiak argi ditzakeela, toponimo-sorta batek, darabilen erkidegoaren hizkuntzaren bitartez izan ordez, behinola baliaturiko beste hizkuntza baten (osagaien) bidez azal daitekeen izendapen multzo bateratua osatzen duela ikusten baita.…”