No abstract

Many academic studies have been conducted in Turkey on awqaf, which is one of the integral part of Turkish and Islamic cultures. Postgraduate theses are the primary sources of these studies. In particular, doctoral dissertations are important in terms of their contributions to the field. In this study, a total of 261 postgraduate theses, including 197 master's theses and 64 doctoral theses found in the database of National Thesis Center of Council of Higher Education, were analyzed by bibliometric analysis method which is one of the quantitative analysis methods. The theses, prepared between 1984 and 2016, deal with socioeconomic and legal aspects of awqaf, as depicted by their authors. The aim of the study is to make it easier for academics and students, who are in search of topics for their thesis in the field of awqaf, to see which topics are concentrated in the literature and which ones are rare, so as to select a subject accordingly. It has been found that the theses on awqaf are mostly related to the social dimensions of awqaf of mostly Ottoman period. Findings from the study are expected to provide a road map for graduate students who will do research on waqfs.

Editörlüğü Erhan Akkaş tarafından yapılan İslami Finansın Politik Ekonomisi: Körfez Ülkeleri Uygulaması başlıklı derleme kitap, 11 farklı bölümden oluşmakta olup her bölüm alanında uzman akademisyenler tarafından yazılmıştır. Teori ve uygulama olarak iki kısımda planlanan kitabın ilk kısmında 4, ikinci kısmında ise 7 bölüm yer almaktadır. Teori kısmında, İslami finans kurumlarının ortaya çıkışı, kalkınma ile ilişkileri, sosyal refaha katkıları ve kurumsal iktisatla alakası; uygulama kısmında ise KİK üyesi olan Bahreyn, BAE, Katar, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Umman’ın politik ekonomisi bağlamında İslami finans gelişimleri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Finansal piyasaların önemi ve karmaşıklığı göz önüne alındığında, bu alanda çalışan herkesin güncel bilgi ve teorileri takip etmeleri gereklidir. "Finansal Piyasaların Evrimi: Bankacılık, Risk Yönetimi, Piyasa ve Kurumlar" gibi kaynaklar, finansal piyasalar hakkında daha derinlemesine bir anlayış sağlayabilir ve okuyuculara güncel trendleri ve uygulamaları sunabilir. Bu kitap, finansal piyasaların evrimi, bankacılık, risk yönetimi, piyasa ve kurumlar gibi konuları ele almaktadır. Kitapta bulunan bölümler, finansal piyasaların dünya genelindeki işleyişini ve bu piyasalarda kullanılan araçları, risk yönetimi ve finansal kurumların rolünü, piyasaların tarihini ve geleceğini incelemektedir.

Salih Ülev tarafından kaleme alınan İslami Mikrofinans Uygulamaları adlı eser, yazarın “İslami Mikrofinans Programlarının Etkinliği: İksar Karz-ı Hasen Örneği” başlıklı doktora tezine dayanmaktadır. Dört bölümden oluşan kitabın ilk bölümünde genel olarak mikrofinans özelde ise İslami mikrofinansa dair kavramsal çerçeve ortaya konulmuş, ikinci bölümde İslami mikrofinans ekosistemi çeşitli ülkelerden örneklerle ele alınmış, üçüncü bölümde çalışmanın metodolojisine yer verilmiş, dördüncü bölümde ise Türkiye’de kurulan ilk İslami mikrofinans örneği olarak kabul edilen İKSAR üzerine yapılan araştırmadan elde edilen nitel ve nicel verilere ilişkin bulguların analizi yapılmıştır. Sonuç bölümünde ise elde edilen bulguların değerlendirilmesine ve İslami mikrofinans uygulamalarının daha sağlıklı bir yapıya bürünüp gelişebilmesi adına atılması gereken adımlara dair öneriler getirilmiştir

15. yüzyıldan itibaren Osmanlı coğrafyasında ilk örnekleriyle karşılaşılan para vakıfları öncesinde İslam toplumlarında insanların finansman ihtiyacını giderecek kurumsal bir yapı yoktu. İnsanlar nakde sıkıştıklarında bu ihtiyaçlarını karz-ı hasenle, bulamadıkları takdirde ise bey‘ bi’l-vefâ usulüyle gidermeye çalışıyorlardı. Ancak bu işlemi yapabilmek için de bir gayrimenkule sahip olmak gerektiği için toplumun her kesimi bu usulden yararlanamıyordu. Para vakıflarının kurulmasıyla bu kurumlar toplumun her kesimi için bir nevi finansman mekanizması işlevini de yerine getirmişlerdir. Ancak burada faizin yasak olduğu bir toplumda finansman kurumu olarak para vakıflarının sermayelerini hangi yöntemlerle işlettiği sorusu gündeme gelmektedir. Bu soruya para vakıflarının muhasebe kayıtlarından hareketle cevap verecek olursak muamele-i şer‘iyye, istiğlâl ve ferâğ bi’l-istiğlâl yöntemleriyle işlettiklerini söylemek mümkündür. Her ne kadar bazı vakfiyelerde vakfın sermayesinin mudarebe veya bidaa gibi usullerle işletilmesinden bahsedilmiş olsa da bu usullerin mütevelliler tarafından hiç kullanılmadığı anlaşılmaktadır. Zira bu usuller diğerlerine nazaran daha riskli ve uzun zamanlı olmaları hasebiyle vakıfların ihtiyaçlarını giderme ve hizmetlerini yerine getirme hususunda elverişli değildiler. Buna ilaveten para vakıflarının tüketimin yanında küçük çaplı üretimi de finanse ettikleri vakidir. Sonuç olarak para vakıflarının İslam toplumlarında insanların finansman ihtiyacına kurumsal bir zemin sağlamaları hasebiyle de önem arz ettiklerini söylemek mümkündür.

Osmanlı vakıflarının faaliyet gösterdikleri en önemli alanlardan biri eğitimdir. Osmanlı’da eğitim hizmetleri 19. yüzyılda Maarif Nezareti kuruluncaya dek vakıflar tarafından yürütülmüştür. Vakıfların halka yönelik eğitim verdikleri kurumların başında da sıbyan mektepleri gelmektedir. Bu çalışmada mektep vakıflarının hizmetlerini nasıl finanse ettikleri, ne tür yerlere ne kadar masraf yaptıkları, bün­yelerinde hangi görevlileri istihdam ettirdikleri ve bu görevlilere ne kadar maaş ödedikleri sorularına Üsküdar örneği üzerinden cevap verilmeye çalışılmıştır. Çalışmada 1184-1214/1770-1800 tarihlerinde Üsküdar’da faaliyet gösterdiğini tespit ettiğimiz 5 adet mektep vakfının süreç içerisindeki gelir ve giderlerinin analiz edilmesi hedeflenmiştir. Çalışma neticesinde nakit sermaye işleten vakıfların zaman içerisinde sermayelerini artırdıkları bunun yanı sıra vakıfların vazifelilere ödedikleri toplam maaş miktarının genel olarak masraf kalemlerine yapılan har­camalardan yüksek olduğu ve vazifelilere ödenen yıllık ücretlerin bu süre zarfında istisnalar hariç hiç değişmediği görülmüştür. Aynı şekilde kadılığa ödenen harç miktarları ve gayrimenkullerden alınan yıllık kira miktarları da sabit kaldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Osmanlı döneminde kadınlar sanılanın aksine iktisadi ve sosyal faaliyetlerle aktif bir rol üstlenmişlerdir. Pek çok hayır sahibi kadın tarafından kurulmuş olan vakıflar bu durumun doğruluğunu göstermektedir. Çalışmamıza konu edindiğimiz vakıflar da Saime Hatun tarafından biri para vakfı diğeri ise hem gayrimenkul hem de para vakfı olarak kurulmuş ve iki asra yakın bir süre topluma hizmet etmiştir. Çalışmada ele alınan vakıflardan biri Üsküdar kazasında bulunan Hamza Fakih Mahallesi Mescidinde eczâ-yı şerife kıraati için 1068/1657 yılında, diğeri ise mahallenin menzilhane avârızının ödenmesi için 1055/1645 kurulmuş olup bu vakıfların 1161/1748 yılından 1244/1828 yılına kadar ki süreç içerisindeki mali yapılarının analiz edilmesi amaçlanmıştır. Çalışma neticesinde Avârız Vakfı’nın nakit sermayesinin bütün süreç boyunca sabit kaldığı buna karşın Eczâ-yı Şerîfe Vakfı’nın uzun yıllar sabit kalan nakit sermayesini 1231/1815 yılında gayrimenkulle tebdil ettiği tespit edilmiştir. Buna ilaveten vakıfların muhasebe kayıtlarının tespit edildiği yıllarda gelirlerinde, ödedikleri maaşlarda, kadılığa ödedikleri harçlarda önemli değişiklik olmadığı görülmüştür. Son olarak vakıfların her ikisinin de gelirlerinin çoğunu kuruldukları amaç doğrultusunda harcadıkları sonucuna ulaşılmıştır.