In the present study, results from the examination of mammalian teeth from the cave of Kalamakia with modern techniques, as well as a qualitative overview of the microvertebrate and lithic material, are presented together with a revision of previous related work done for the site, in order to assess the palaeoenvironmental conditions in the area and the role they played in the Neanderthal's repeated occupation of the cave. Geometric morphometrics analyses performed on the first lower molars of Microtus spp. individuals revealed persistent populations of the subgenus Terricola, in which the presence of Microtus thomasi and Microtus subterraneus are continuous through the stratigraphic units. Mesowear analyses performed on ruminant teeth showed no significant variation in toothwear through time, except for relatively elevated levels of dietary abrasion for the more recent samples. The study of the lithics revealed that Neanderthals visited the cave in alternating short and more permanent episodes of occupation, with the human occupants exhibiting special concern for raw material economy, while exploiting poor raw materials for the construction of their tools. The overview of the microvertebrate remains showed a growing trend towards the upper stratigraphic units, where taxa typical of temperate climate, open woodland and shrubland become more dominant. These results, along with observations derived from previous studies, suggest that temperate climate and open environment were the factors that mainly contributed to making the cave of Kalamakia attractive as a habitation site to the humans of the area.

The little owl (Athene noctua) is a common raptor in Mediterranean habitats. To acquire more information on its diet, this study identified cranial and post-cranial skeletal material from 70 owl pellets collected during the 2016 and 2017 breeding seasons. The material was used to quantify the little owl’s relative prey abundance using MNI (minimum number of individuals), a taphonomical unit. This study is the first to examine the diet of the little owl in the Peloponnese (southern Greece). After examining 3,691 isolated skeletal and exoskeletal remains from the processed pellets, a total of 78 and 108 prey items were recorded for the two consecutive years. This study, in congruence with previous research, showed that in both years the little owl favoured primarily small mammals and arthropods, with a clear predominance of Thomas’s pine vole (Microtus thomasi) and arthropods from the class Diplopoda. Finally, a redundancy discriminant analysis (RDA) was applied to our two-year results, along with those from similar studies in the Mediterranean region, to examine the relationship between habitat types and prey taxa, which supported the little owl’s opportunistic feeding behaviour, depending on variation of ecological factors.

No abstract

<p>The genus Cyprideis is one of the most widespread ostracod representative of the Pleistocene brackish palaeoenvironments. Especially <em>Cyprideis torosa </em>is often found in great numbers and even in monospecific taphocoenoses and for this reason its study is very useful for palaeoenvironmental reconstructions.  The identification of different species of Cyprideis is often complicated and needs careful morphology inspection. This becomes even more difficult in the case of endemic species which present significant similarities with each other.  In this work, we have studied and analyzed several  Cyprideis species (<em>C.torosa, C. frydaci, C.dictyoti, C. pannonica, C. elisabeta, C. seminulum, C. heterostigma</em>) deriving from brackish palaeoenvironments of a Lower Pleistocene marl sequence in Sousaki Basin (Northeastern Corinth Graben, Greece). More specifically size measurements and geometric morphometrics (lateral valve outline of both right and left valves as well as females and males) were used in order to attest the similarities and dissimilarities between the different species and draw conclusions about their origin.  According to the valve outline and the multivariate analysis a close relationship between the valve shape of all Cyprideis species can be noticed. <em>C. torosa</em> is commonly grouped with <em>C. pannonica</em> except in the male right valve where the two species show some differences.  The endemic species <em>C. frydaci</em> and <em>C. dictyoti</em> can be identified by the differences in the right valve of the male and female respectively.  The other species could not be substantially differentiated using just the outline analysis which possibly denotes their common genetic origin.  The valve outline has proved to be a very useful character for recognizing the different species especially when the two valves of both females and males are considered. More analyses of representative species of Miocene and Pliocene Cyprideis are needed in order to establish their phylogenetic relationships and draw conclusions about their common ancestor.</p>

Η παρούσα διατριβή αποτελεί συζήτηση για τις παλαιοπεριβαλλοντικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής του Κυθρού (Λευκάδα) και της Μάνης (Πελοπόννησος) κατά τα τελευταία εκατό χιλιάδες χρόνια, με βάση τον ταξινομικό προσδιορισμό απολιθωμένου μικροπανιδικού υλικού από τρία σπήλαια της Άνω Πλειστόκαινου: σπήλαιο του Πάνθηρα (νησίδα Κυθρός, Εσωτερικό Αρχιπέλαγος Ιονιίου, Κεντρική Ελλάδα), σπήλαιο Καλαμάκια και σπήλαιο Μελιτζιά (Χερσόνησος της Μάνης, Πελοπόννησος). Η ταφονομική ιστορία κάθε σπηλαίου, επίσης, ανακατασκευάστηκε σε σχέση με τους παράγοντες συσσώρευσης των συναθροίσεων και τις μεταποθετικές διεργασίες τις οποίες υπέστησαν. Σε αυτό το πλαίσιο, εξετάστηκαν 74916 δόντια και σκελετικά στοιχεία από αμφίβια, σαύρες, φίδια, εντομοφάγα και τρωκτικά από τα τρία σπήλαια στα πλαίσια της πρώτης προσπάθειας εφαρμογής ταφονομικών δεικτών για την αναγνώριση θηρευτών και η πραγματοποίηση παλαιοπεριβαλλοντικών αναλύσεων χρησιμοποιώντας τον Ταξονομικό Δείκτη Οικοτόπων (THI) σε μικροπανιδικό παλαιοντολογικό υλικό σπονδυλοζώων από την Ελλάδα και τα νότια Βαλκάνια. 62 τάξα και 2388 άτομα εντοπίστηκαν συνολικά και στις τρεις τοποθεσίες, με τη Μελιτζιά να είναι η πλουσιότερη και το σπήλαιο του Πάνθηρα το φτωχότερο τόσο σε ό,τι αφορά στον ταξονομικό πλούτο όσο και στην αφθονία ατόμων. Η ερπετοπανίδα ήταν η ομάδα ζώων με τη μεγαλύτερη ταξονομική ποικιλία, αλλά τα τρωκτικά ήταν η πιο άφθονη αριθμητικά ομάδα ζώων σε όλα τα σπήλαια. Από τα τάξα που αναγνωρίστηκαν και στις τρεις θέσεις, 16 αναφέρονται για πρώτη φορά στο ελληνικό αρχείο απολιθωμάτων, 2 αναφέρονται για πρώτη φορά στην ηπειρωτική Ελλάδα και 10 αναφέρονται για πρώτη φορά σε αποθέσεις του Ανωτέρου Πλειστόκαινου.Όσον αφορά την παλαιοπεριβαλλοντική ανάλυση, τα αποτελέσματα αποκάλυψαν την ύπαρξη μικτών οικοτόπων που ποίκιλαν μεταξύ διαφορετικού μεγέθους εκτάσεων κυρίως θάμνων, λιβαδιών, φυλλοβόλων δασών και βραχωδών περιοχών με περιστασιακή παρουσία υδάτινων σωμάτων τοπικού χαρακτήρα στην ευρύτερη περιοχή των σπηλαίων. Δε φαίνεται να υπήρξαν σημαντικές μεταβολές μεταξύ των ποσοστών των διαφόρων οικοτόπων, παρά διαφοροποιήσεις που μπορούσαν να συσχετιστούν με κλιματικά γεγονότα όταν εντάσσονταν σε συγκεκριμένο γεωχρονολογικό πλαίσιο (Καλαμάκια, Μελιτζιά). Ωστόσο, τοπικοί παράγοντες αλλά και/ ή η ταφονομία της κάθε θέσης πιστεύεται επίσης ότι επηρέασαν τις αναλύσεις σε κάποιο βαθμό. Κατά συνέπεια, προτείνεται στο μέλλον τέτοιες παλαιοπεριβαλλοντικές αναλύσεις να συνοδεύονται από παλαιοκλιματικές αναλύσεις και να ερμηνεύονται συμπληρωματικά μ’ αυτές.Όσον αφορά την ταφονομία, ο πιο συνηθισμένος παράγοντας συσσώρευσης μικροσπονδυλωτών ήταν η θήρευση, καθώς ίχνη πέψης ήταν πάντα παρόντα σε κάθε στρώμα κάθε θέσης που μελετήθηκε στην παρούσα διατριβή. Διαφορετικά αρπακτικά εντοπίστηκαν σε κάθε τοποθεσία ενώ, σε ορισμένες περιπτώσεις, θήρευση από πολλά αρπακτικά πιστεύεται ότι πραγματοποιούνταν ταυτόχρονα ή διαδοχικά. Στο σπήλαιο του Πάνθηρα, οι συναθροίσεις πιστεύεται ότι σχηματίστηκαν από αρπακτικά θηλαστικά της κατηγορίας 3-4 στο χαμηλότερο στρώμα, ενώ τα ανώτερα στρώματα φαίνεται να έχουν επηρεαστεί σημαντικά από διεργασίες μετά την απόθεση που είτε επηρέασαν την ανίχνευση της χαρακτηριστικής «υπογραφής» των θηρευτών (στρώμα 1) ή προκάλεσαν την ίδια τη συσσώρευση του υλικού (μεταφορά από νερό στο στρώμα 0). Στην περίπτωση του σπηλαίου Καλαμάκια, οι ανθρωπόγλαυκες φαίνεται να ήταν οι θηρευτές που προκάλεσαν το σχηματισμό της συνάθροισης, ενώ για τη Μελιτζιά φαίνεται πως αρπακτικά κατηγορίας 3 και 4 ήταν υπεύθυνα για τη συσσώρευση των μικροσπονδυλωτών (πιθανά σε συνδυασμό με αρπακτικά της κατηγορίας 1-2 σε ορισμένα από τα στρώματα).Εκτός από τα ίχνη πέψης, εντοπίστηκαν επιπλέον αλλοιώσεις που σχετίζονται με φυσικές διαδικασίες που μπορεί να λάβουν χώρα σε ένα σπήλαιο μετά την εναπόθεση υλικού (μαύρα ίχνη από ροή νερού, φθορά λόγω αποσάθρωσης, φθορά λόγω διάβρωσης, σημάδια από ρίζες φυτών) ή που προκλήθηκαν από ανθρώπους ή ζώα που κατοικούσαν στα σπήλαια (ίχνη καύσης, ίχνη από κίνηση στο εσωτερικό του σπηλαίου). Αυτές οι διαδικασίες φαίνεται να επηρέασαν σημαντικά ορισμένα από τα αποτελέσματα και τις προσπάθειες ερμηνείας της παρούσας μελέτης, είτε άμεσα μεταβάλλοντας την κατάσταση διατήρησης του υλικού είτε έμμεσα παράγοντας αποτελέσματα που δεν ήταν ξεκάθαρα. Και στις δύο περιπτώσεις, τα πιθανά σφάλματα λήφθηκαν υπόψη κατά τη διάρκεια της ερμηνείας.Επιπλέον, εξετάστηκαν και συνέπειες για την παλαιοζωογεωγραφία 10 τάξων που αναγνωρίστηκαν και τα οποία βρίσκονταν εκτός των περιοχών της σύγχρονης γεωγραφικής τους εξάπλωσης, σε σχέση και με προηγούμενες αναγνωρίσεις τους στο ελληνικό αρχείο απολιθωμάτων. Προτάθηκαν, έτσι, πιθανοί διάδρομοι διασποράς με βάση το ελληνικό ανάγλυφο αλλά και τα υδάτινα σώματα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως εμπόδια κατά τη μετακίνηση των ζώων προς νότο ή προς βορρά.Τέλος, εντοπίστηκαν σπάνιες φαινοτυπικές ανωμαλίες στη μασητική επιφάνεια γομφίων Microtus οι οποίοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως στοιχεία περιορισμένου εύρους αναπαραγωγής και φαινομένου στενωπού στην αρχή και στο τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, προσθέτοντας (με επιφύλαξη) περισσότερες πληροφορίες στην ήδη πολύπλοκη φυλογεωγραφική ιστορία του γένους, μιας κι αυτά τα σπάνια χαρακτηριστικά είναι μόνο μια ένδειξη των εν λόγω διαδικασιών.