Φιλοσοφική Προσέγγιση Των Απαρχών Της Μουσικής Έκφρασης

Abstract

Το βασικό ερευνητικό ερώτημα της διατριβής είναι το εξής: πώς και γιατί ο άνθρωπος άρχισε να εκφράζεται μουσικά. Η διερεύνησή του είναι διεπιστημονική καθώς συλλέγονται δεδομένα από διάφορα επιστημονικά πεδία. Κοινό σημείο αναφοράς των σύγχρονων προσεγγίσεων είναι η εξέλιξη και οι μηχανισμοί της προσαρμογής. Στο Α΄ μέρος που τιτλοφορείται ''Μουσική και Προσαρμογή'' εξετάζονται οι κυριότερες θεωρίες που εκλαμβάνουν τη μουσική έκφραση ως αποτέλεσμα των διαδικασιών της εξέλιξης ενώ παράλληλα επισημαίνονται οι αδυναμίες τους. Ο προσανατολισμός αυτός όμως έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη συνήθη προβεβλημένη άποψη ότι η μουσική και η τέχνη γενικά δεν έχουν καμία πρακτική χρησιμότητα ή επιβιωτική αξία. Σχετικά με τις προτεινόμενες θεωρίες υπογραμμίζεται η επικοινωνιακή τους διάσταση και αναδεικνύεται ο υπόρρητος χαρακτήρας των επικοινωνιακών τους μηνυμάτων. Αντιθέτως στο Β΄ μέρος ''Μουσική και Γλώσσα'', λαμβάνοντας υπόψη τις ομοιότητες ανάμεσα στα δύο συστήματα, της μουσικής και της γλώσσας, προβάλλεται σε διάφορες εκδοχές μέσα στο ίδιο παραδειγματικό πλαίσιο η υπόθεση μιας προδρομικής μορφής πρωτογλώσσας με μουσικά χαρακτηριστικά, κατά τη χρήση της οποίας το επικοινωνιακό περιεχόμενο είναι ρητό και καλύπτει πολύ περισσότερες επικοινωνιακές ανάγκες. Ένα πρόσφορο πεδίο έρευνας όπου έχουμε τη δυνατότητα να αναζητήσουμε απηχήσεις των θεωριών που αναλύονται στα δύο πρώτα μέρη της διατριβής είναι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, ένας κατεξοχήν μουσικός πολιτισμός. Πολλά συμπεράσματα βγάζουμε αναλύοντας τη μουσική φύση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, όπως και τη γλώσσα του μύθου. Το κομβικό σημείο όμως κατά το οποίο η μουσική ως σύστημα αυτονομείται από το σύστημα της γλώσσας εντοπίζεται στην περίοδο όπου εκπληρώνονται οι γνωσιακές προϋποθέσεις για την εμφάνιση της μουσικής. Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι η γέννηση του αυτόνομου συστήματος της μουσικής συντελείται κάτω από ιδιαίτερες συνειδησιακές καταστάσεις, γνωστές στη διεθνή βιβλιογραφία ως διαφοροποιημένες καταστάσεις συνείδησης (altered states of consciousness) και κυρίως κατά τη διάρκεια των τελετουργιών που συνηθίζεται να αποκαλούνται σαμανιστικές υπό την ευρεία έννοια. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός μας δίνει πληθώρα παραδειγμάτων όπου ανιχνεύεται η στενή σχέση των διαφοροποιημένων καταστάσεων συνείδησης και του σαμανισμού με τη μουσική τα οποία εξετάζονται διεξοδικά στο Γ΄ μέρος. Υπό αυτό το πρίσμα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να ερμηνεύσουμε κι άλλα επίμαχα ζητήματα όπως τη σχέση μεταξύ ορφικής και διονυσιακής τελετουργίας, ακόμη και τη διαμόρφωση των πνευματικών προϋποθέσεων για τη γέννηση της φιλοσοφίας στην Ελλάδα. Επιγραμματικά, η διατριβή στηρίζεται στην υπόθεση ότι στις απαρχές η μουσική υπηρετεί αποκλειστικά επικοινωνιακούς σκοπούς, αρχικά σε προγλωσσικό και έπειτα σε πρωτογλωσσικό στάδιο. Ως πλήρως αυτόνομη δραστηριότητα αναπτύσσεται σε τελικό στάδιο κατά το οποίο αποκτά νέο πνευματικό περιεχόμενο. Tα πρώτα ωστόσο χαρακτηριστικά της εξακολουθούν να κατέχουν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της.