Yeterince akım ölçümü olmayan nehirlerde taşkın debisinin hesaplanması ve taşkın modellemesi (Samsun, Mert Irmağı örneği)

Abstract

Taşkınlar dünyada yaşanan en önemli afetlerden biri olup, Türkiye'de can ve mal kayıpları açısından depremlerden sonra ikinci, meteorolojik afetler arasında ilk sırada yer alır. Yaşamımızı, ekonomimizi etkileyen bu afetin yapısının araştırılması ve kayıpları en aza indirmek için önlemlerin alınması büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı yeterince akım ölçümü olmayan Samsun, Mert Irmağı için birim hidrograf yöntemlerini kullanarak taşkın tekerrür debilerinin elde edilmesi ve belli tekerrürlerdeki taşkın hidrograflarının çalışma alanında oluşturduğu taşkın yayılımının modellenmesidir. Taşkın tekerrür hidrograflarının belirlenmesinde yağış-akış modellemesine dayalı Mockus, Synder ve DSİ Sentetik yöntemleri kullanılmıştır. Yöntemler uygulanırken Mert Irmağı havzasını temsilen, havzayı kapsayan 3 adet meteoroloji istasyonunun (Samsun, Çakıralan, Mazlumoğlu) yağış verileri kullanılmıştır. Belli tekerrürlerdeki maksimum yağış verilerine en iyi uyum gösteren dağılım istatistiksel dağılımlar kullanılarak belirlenmiştir. Kullanılan istatistiksel dağılımlar Normal dağılım, Log-Normal dağılım, Gumbel, Log-Pearson, Pearson dağılımlarıdır. En uygun dağılım ise Kolmogorov-Smirnov uygunluk testi ile belirlenmiştir. Ardından elde edilen maksimum yağış yükseklikleri kullanılarak akım değerleri ve taşkın hidrografları elde edilmiştir. Böylece çalışmanın taşkın modelleme aşamasında geçilmiş ve elde edilen taşkın debileri ve hidrografı FLO-2D programı kullanılarak modellenmiştir. Taşkın yayılım alanları ve su yükseklikleri farklı tekerrürlerde incelenerek, ırmak üzerinde yer alan köprüler ve yapılaşmanın olduğu bölgeler için önerilerde bulunulmuştur.

İleri Veri İşlem Yöntemleri ile Su Kaynaklarının Kullanımı ve Planlanmasının Optimizasyonu

“…İklim değişikliği su döngüsünü daha az tahmin edilebilir hale getirdi. Dünyada nüfus artışından kaynaklı plansız şehirleşme, arazi kullanım şeklinin değişmesi, akarsu yatağına yapılan müdahaleler, üretim atıkları vs. çevresel etkenler su döngüsünü kökten değiştirmektedir [8].…”

Taşkın Tehlike Haritalarının Oluşturulması (Samsun, Mert Irmağı Örneği)

“…İlgili debiler; Q50 için 182.9 m 3 /s, Q100 için 234.7 m 3 /s, Q500 için 372.7 m 3 /s ve Q1000 için 465.5 m 3 /s'dir. Debilerin hesap detayları için Demir & Ülke Keskin, (2022) ve incelenebilir.…”

“…Yöntemlere ait detaylar içinDemir & Ülke Keskin (2020), veDemir & Ülke Keskin, (2022) incelenebilir. Bu çalışmadaki modellerin kalibrasyonu için iseDemir & Ülke Keskin, (2021) incelenebilir.Q50, Q100, Q500 ve Q1000 debilerinin yayıldığı alanları gösteren taşkın yayılım haritaları Şekil 2 ve Şekil 3'te, taşkın yayılım alanlarının karşılaştırılması ise Tablo 3 ve 4'te yer almaktadır.Şekil 2.…”

Taşkın Modelleme Yöntemlerinin Gözden Geçirilmesi ve Karşılaştırılması

“…Dünyada ve ülkemizde can ve mal kayıpları açısından tüm afetler arasında ikinci, meteorolojik afetler arasında ise ilk sırada yer almaktadır. Yaşamımızı etkileyen taşkınların maddi ve manevi zararlarını azaltmak için taşkını afet haline getiren mekanizmasının iyi bilinmesi ve taşkın meydana gelmeden önce yapılacak modellemelerle önlemler alınması gerekmektedir (Demir & Ülke Keskin, 2021).…”