Yeşi̇l Yikama İle Mücadele: Avrupa Bi̇rli̇ği̇’nde Yeşi̇l İddi̇alarin Doğrulanmasi Gi̇ri̇şi̇mi̇

Abstract

Günümüzde çevre sorunlarından kaynaklanan tehditler, küresel düzeyde artan bir duyarlılığı da beraberinde getirmektedir. Üretim, tüketim ve yatırım kararlarının çevre hassasiyetleri doğrultusunda yeniden şekillendiği bu dönemde, işletmelerin ve ürünlerin çevresel performansına ilişkin etiket ve raporlama girişimlerinin sayısı ve çeşitliliği artarken, işletmelerin kasıtlı olarak çevresel etkileri veya faydaları hakkında aldatıcı bir izlenim verdikleri ‘yeşil yıkama’ uygulamalarında da bir artış olduğu gözlemlenmektedir. Yeşil ve döngüsel ekonomiye geçiş hedefi doğrultusunda Avrupa Yeşil Mutabakatı ve 2020 tarihli Döngüsel Ekonomi Eylem Planı altında birbiriyle bağlantılı pek çok girişimi başlatan Avrupa Birliği’nde (AB), Yeşil İddiaların Doğrulanması Girişimi ile işletmelerin ve ürünlerin çevresel performansına ilişkin bilgilerin AB genelinde güvenilir, karşılaştırılabilir ve doğrulanabilir olması, yeşil yıkama ile mücadele edilmesi ve aldatıcı iddiaların önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Bu alanda son gelişme ise, Komisyon tarafından 30 Mart 2022 tarihinde açıklanan yeni döngüsel ekonomi paketinde yeni tüketici haklarının getirilmesini ve yeşil yıkamanın yasaklanmasını öngören düzenleme önerisi olmuştur. Ulusal düzeyde de parlamentoların, hükümetlerin, kamu kurumları ile denetim ve gözetim otoritelerinin önemli sorumluluklar üstlenmesi gereken bir alanda atılacak adımların Türkiye için de önemli avantajlar sağlayacağı; yeşil ticarette rekabeti sürdürebilmesi ve yeşil dönüşüm hedefini gerçekleştirebilmesine katkı sağlayacağı açıktır. AB tarafından başlatılan girişimin kapsamını ve olası etkilerini inceleyen bu çalışma, temel olarak bu girişimle güçlenecek olan yeşil yıkama ile mücadelenin yeşil dönüşümü ve sürdürülebilirliği sağlamada üstleneceği rolleri değerlendirmektedir.

Yeşil Dönüşümde Tüketicilerin Güçlendirilmesi: AB’de Son Gelişmelere İlişkin Bir İnceleme

“…Geliştirilen önlemler ile tüketicilerin ürün ve hizmetlerin çevresel özelliklerine ilişkin aldatılmalarının önüne geçilerek, tüketicilerin rakiplerinden daha iyi çevresel performansa ve daha uzun ömre sahip, daha dayanaklı, tamir edilebilir, güncellenebilir ürünleri seçebilme imkânı getirilmektedir. Bunun ise daha sürdürülebilir ürünlere yönelik rekabeti teşvik ederek piyasayı bu yönde şekillendirmesi ve yeşil dönüşüm açısından olumlu sonuçlar doğurması beklenmektedir (Sapmaz Veral, 2022a). Ancak ürünler yeşil de olsa, üretim ve tüketim hızlarıyla kaynaklar üzerinde yaratılan baskı ve atık sorunu değerlendirildiğinde, yeşil ürünler için 'müşteri' yaratmaktan ziyade tutum değişikliğini destekleyecek politikalara ağırlık verilmesi gerektiği ve esasen tüketim hızının düşürülmesi gerekmektedir.…”

Tüketici Yeşil Yıkama Algısının Yeşil Marka Denkliğine Etkisi: Yeşil Algılanan Risk ve Yeşil Kafa Karışıklığının Aracılık Rolü

“…Bunun yanında ilgili kavramlara yönelik literatürde yapılan araştırmalardan bahsedilerek çalışmanın hipotezleri oluşturulmuştur. 'Greenwashing' terimi Türkçe çalışmalarda genellikle 'yeşil yıkama' (Veral, 2022;Tellan, 2015), 'yeşil boyama' (Akyüz ve Durmuş, 2020;Koçer ve Delice, 2017) veya 'yeşil aklama' (Akkan, 2022;Erdoğan Tarakçı ve Göktaş, 2019) şeklinde kullanılmıştır. Gerçeklerin farklı veya abartılı şekilde yansıtılmasını ifade ettiği ve beyin yıkama gibi terimlerle de anlam bakımından örtüştüğü için bu çalışmada 'greenwashing' teriminin Türkçe karşılığı olarak 'yeşil yıkama' terimi kullanılmıştır.…”