Türkiye Tarımının Kısa Tarihi: Destekleme Politikası Özeli

Abstract

Bu çalışma Türkiye tarımsal yapısını destekleme politikası özelinde incelemektedir. Son yüz yılda GSYİH ile istihdam içerisinde tarımın payı azalmıştır. Ancak tarımsal istihdam hala yüksek paya sahiptir. Çalışmada politikaların tartışılmasına geçilmeden önce üretim ve fiyat ilişkisi verilmiştir. Buğday üretimi son 50 yılda fiyatlar azalmasına rağmen aynı kalmıştır. Pamuk ve mısır arasındaki ilişki, üretim üzerinde etkilidir. Pamuk üreticiler açısından risk düzeyi yüksek bir üründür. Böylelikle pamuk üretiminden mısır üretimine doğru bir kaymadan bahsedilebilir. Mısır için son dönemde fiyatlar azalmasına rağmen üretim artmıştır. Bu durumda pamuk üretimini bırakan üreticilerin mısır üretimine geçtiklerini ve mısır ürününün satış garantisinin etkisinin olduğu söylenebilir. Politikalar açısından ise günümüze kadar üreticilere önemli düzeyde destek verilmiştir. Destekleme politikası 1980'lerden sonra piyasa ekonomisine göre şekillenmiştir. Piyasa ekonomisine geçişin bir diğer örneği 2000'li yıllarda meydana gelmiştir. Ancak piyasa ekonomisine geçildiği dönemlerde desteklerde artış olduğu görülmektedir. Bu durum piyasa ekonomisine geçiş dönemlerinde tarımsal desteklerin sosyal bir araç olarak kullanılabilmiş olmasına işaret edebilir. Son 25 yıllık dönemde tarımsal destekler artmasına rağmen tarımsal GSYİH neredeyse hiç değişmemiştir. Bu durum tarımsal desteklerin etkinliğini şüpheye düşürmektedir. Son olarak belirtilen Türkiye'nin uluslararası açıdan görünümü ve uluslararası kuruluşların Türkiye tarımı ve politikası üzerinde yarattığı etkidir. Ülkenin ihtiyaçları ile AB'ye uyum politikaları birbirlerinin yerine geçmekte ve politika açısından çeşitli yaklaşım tartışmaları yaratmaktadır. Ayrıca Türkiye'de uygulanan tarım politikalarında Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu, Dünya Ticaret Örgütü ve Çok Uluslu Şirketler önemli düzeyde etkilidir. Özetle Türkiye tarımı korumacı yapısıyla piyasa ekonomisi içerisinde çelişkili birçok konuya sahiptir. Bu konuların daha ayrıntılı incelenmesi gerekmektedir.

The Analysis of the Agricultural Structure and the Trade between Russia and Turkey within the Framework of the Third Food Regime

“…Tarım sektöründe izlenen stratejik politikalarla Rusya artık 100'den fazla ülkeye tarımsal gıda ihracatçısı olarak uluslararası sistemde hem gıda ithalatçısı hem de ihracatçısı olarak aktif bir ülke haline gelmiştir (Uzun vd., 2019;Götz vd., 2022). Devlet kendi kendine yeterliliği artırma, gıda güvenliği ve kırsal alanların yaşanabilirliğini artırmak gibi tarım politikasındaki hedeflere ulaşmak için başta her türlü sübvansiyonlar olmak üzere, devlet yatırımları ve ithalat kısıtlamaları gibi birçok politika aracını kullanmaktadır (Galiev ve Ahrens, 2021;Demirdöğen ve Olhan, 2014). Artık Rusya yeniden büyük bir tarım gücü olarak ortaya çıkmıştır.…”

“…Türkiye'nin günümüzde geçerli olan tarım politikasının oluşmasında en önemli dışsal faktörler, dış ticarette serbestleşmeyi savunan DTÖ kapsamında imzalanan Tarım Anlaşması ve AB ile imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması'dır (Bingöl ve Meçik, 2021). Ayrıca WB, IMF ve çok uluslu şirketlerin de Türkiye'nin tarım politikalarının serbestleşmesinde etkili oldukları görülmektedir (Demirdöğen ve Olhan, 2014;Özalp, 2019). 1995 yılında imzalanan Tarım Anlaşması ile tarımsal üretim ve ticaretin serbest piyasa koşullarında yürütülmesi, bu çerçevede pazara girişte tariflerin azaltılması, devlet destekleri ve ihracat sübvansiyonların azaltılması önlemleri belirlenmiştir.…”

“…Yücer, "Üçüncü Gıda Rejimi Çerçevesinde Rusya ve Türkiye'nin Tarımsal Yapısı ve Ticaretinin Analizi" 196 2000 yılı Ekonomik İstikrar Programı kapsamında, dünya bankası desteğinde tarımsal destekleme politikalarında radikal bir değişikliğe giderek tüm tarımsal fiyat desteklemelerini ve girdi sübvansiyonlarını kaldırılarak Doğrudan Gelir Desteği (DGD) sistemine geçilmiştir. Ayrıca bütçe üzerindeki yükün azaltılması amacıyla tarımdaki ÇAYKUR, TEKEL, TMO gibi kurumların özelleştirilerek tarım ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasında hükümet müdahalesinin azaltılması kararı da alınmıştır (Tan vd., 2010;Demirdöğen ve Olhan, 2014). 2009'da DGD uygulamasına son verilmiş, alan ve ürün bazlı destekleme sistemine geçilmiştir.…”

Heterogeneous impact of agricultural support policies: evidence from Turkey

“…This support value was always above the OECD's average until 2018. Although the Producer Support Estimate for Turkey has decreased over time, according to national statistics, the budget for agricultural supports has almost doubled in real terms in the last fifteen years (Demirdöğen & Olhan, 2017).…”

Analysis of The Factors Affecting Producers' Crop Rotation Practices for Sustainable Sugar Beet Production

“…Hem çok sayıda üreticisi olması hem de sanayisinin gelişmiş olması sayesinde birçok kesime istihdam kaynağı yaratarak da diğer ürünlerden ayrılmaktadır. Bu sebeple şeker pancarı, tarım politikaları kapsamında en çok tartışılan ürünlerin başında yer almaktadır (Demirdöğen, 2022). Stevanato ve ark.…”