Türkiye'de Popüler Bilim Dergilerinin Eleştirel Ekonomi Politik Çözümlemesi “Bilim ve Teknik” ile “Popular Science” Örnekleri

Abstract

ÖzBu çalışmada, popüler bilim dergileri özelinde popüler bilim yayıncılığı, eleştirel ekonomi politik açıdan soruşturulmuştur. Popüler bilim kavramının tarihsel olarak geçirdiği dönüşüm ve belirli tarihsel uğraklarda ekonomi politik yapı ile arasındaki ilişki ele alınarak; popüler bilimin, tarihsel, toplumsal ve ekonomi politik boyutları irdelenmiştir. Bilim iletişimine yönelik farklı yaklaşımların da tartışıldığı çalışmada, genel olarak bilim iletişimi etkinlikleri, özel olarak popüler bilim yayıncılığına yönelik eleştirel tutum arayışlarının neden başladığı tartışılmıştır. Eleştirel tutum arayışlarına, eleştirel ekonomi politik yaklaşımdan yararlanılabileceği yanıtının verildiği çalışmada, eleştirel ekonomi politiğin kökenleri ve medyanın ekonomi politiğine ilişkin yaklaşımlar irdelenmiştir. Popüler bilim dergilerinin üretiminin gerçekleştiği maddi yapının tanımlanması ve bu maddi yapının içerikler üzerindeki etkilerinin saptanması çalışmanın genel çerçevesini oluşturmuştur. Kuramsal tartışmalar ve çalışmanın amaç soruları doğrultusunda, nitel çözümleme yönteminden yararlanılmıştır. İkili veri toplama tekniğinin kullanıldığı çalışmanın çözümleme bölümünde, sektörel ve metinsel çözümleme gerçekleştirilmiştir. Dergilerin üretim aşamasına ilişkin sektör çözümlemesinde, ekonomi politik açıdan öne çıkan ticari yayıncılık ve kamusal yayıncılık modelleri içinde işleyen iki derginin editöryal kadrolarıyla yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bu görüşmeler belirlenen tematik başlıklar altında değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, iki farklı yayıncılık modeli ve sahiplik yapısı içinde üretilen dergilerde ortaya çıkan farkların üretim ilişkileri, üretim biçimleri, emek süreçleri, sahiplik yapısı ve yayıncılık modeli gibi ekonomi politik unsurlarda ortaya çıkan farklılıklardan kaynaklandığı saptanmıştır. Eşdeyişle, dergilerin içeriklerinin, ilk aşamada üretildikleri maddi yapı tarafından belirlendiği sonucuna ulaşılmıştır.

Different periods, similar challenges, opposing paths: Exploring the social structure of popular science magazines in Turkey

“…Publishing with a large staff of appointed editors, consultants and writers, Bilim ve Teknik has a high number of employees who manage financial and administrative affairs under the Science and Society Department. It should be noted that Bilim ve Teknik , which does not run advertising on principle in order to “prevent companies from putting pressure on the magazine,” balances its sales revenue and high personnel and printing expenses and does not turn a profit (Dağtaş and Yıldız, 2015: 65–66).…”

“…Like many other popular science magazines, Focus Turkey ceased publication as it was making a loss (Dağtaş and Yıldız, 2015: 66). ]…”

Nanobilim ve Nanoteknolojinin TÜBİTAK Popüler Bilim Dergilerine Yansımaları

“…Bilim ve Teknik Dergisi içerdiği konu alanları yönünden incelendiğinde çoğunlukla teknoloji ve fen bilimleri konularına yer verdiği görülmektedir (Özsevgeç ve diğerleri, 2017). Bilim ve Teknik Dergisinde ekonomik olarak kâr amacı güdülmemekte, dergi çalışanları daha fazla satmak gibi amaçlar edinmedikleri ve dergiye reklam alınmadığı için dergi içeriği özgür bir biçimde oluşturulmaktadır (Dağtaş ve Yıldız, 2015). Bu doğrultuda Bilim ve Teknik dergisinin amacı en kapsamlı şekilde bilimsel ve teknolojik çalışmaları insanlara tanıtmak, açık ve anlaşılabilir bir dil kullanarak çeşitli alanlardaki yeniliklere ve buluşlara ilgi duyan kişilerin bilgiye ulaşmalarını sağlamaktır.…”

“…İlgili literatürde popüler bilim dergilerinin çeşitli açılardan incelendiği araştırmalar bulunmaktadır. Bu araştırmalar; popüler bilim dergilerinin üretim sürecindeki maddi yapının nasıl işlediğinin ve bu yapının dergilerin içerikleri üzerindeki etkilerinin incelenmesi (Dağtaş ve Yıldız, 2015); "popüler bilim" anlayışı içinde coğrafyanın yerinin belirlenmesi ve bu anlayışın değerlendirilmesi (Güner ve Çitçi, 2010); popüler bilim dergilerinin içerik, kaynaklar, yazım ve dil, görsellik ve bilimsellik yönünden popüler bilimi yansıtma düzeylerinin değerlendirilmesi (Özsevgeç ve diğerleri, 2017); çocuklara yönelik hazırlanmış popüler bilim dergilerinde yer alan evrensel değerlerin ve bu değerlere ne düzeyde yer verildiğinin tespit edilmesi (Alabay, Can, Kandemir ve Güney, 2018;Yeter, 2019); çocuk haklarına (Pembegül, 2019) ve bilim tarihine (Yavuzoğlu, 2018) popüler bilim dergilerinde yer verilme durumunun incelenmesi; dergi içeriğinin, öğretim programı ile ne ölçüde örtüştüğünün ve bilgilendirici bir eserde bulunması gereken özellikleri karşılama düzeyinin belirlenmesi (Dedeoğlu, Şahin, Ulusoy ve Ertem, 2011) olarak örneklendirilebilir.…”

“…Bu araştırmalar sonucunda popüler bilim dergilerinin kuruluş amacı ve süregelen yayın politikası gereği içerik, kullanılan dil, görseller ve bilimsellik özelliklerinin değişiklik gösterebileceği belirlenmiştir (Özsevgeç ve diğerleri, 2017). Bunun yanında dergilerin içeriklerinin; yayıncılık modeli, üretim biçimleri ve emek süreçleri gibi ekonomik politik faktörlerden etkilenebileceği görülmüştür (Dağtaş ve Yıldız, 2015). Ayrıca Bilim Çocuk dergisinin içerdiği konuların Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından belirlenen öğretim programları ile doğrudan ilişkili olmadığı (Dedeoğlu ve diğerleri, 2011), bu dergide 2005 yılından sonra bilim tarihine verilen yerin azaldığı (Yavuzoğlu, 2018) ve çocuk dergilerinde bilimsellik değerine oldukça yer verildiği (Yeter, 2019) tespit edilmiştir.…”