Türk Ceza Muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşmanın ön koşulu olarak hukuka aykırı delillerin değerlendirilmesi yasağı

Abstract

Mehmet GÖDEKLİ  ÖZCeza muhakemesinin amacı maddi gerçeğe ulaşmaktır. Gerçekliğe ulaşmaya çabalarken yargıcın hukuka uygun delillerle kendini sınırlaması gerekir. Türk hukukunda delil değerlendirme yasağının mutlak olduğu genel kabul görmektedir. Hukukumuzda delillerin değerlendirilmesinde kamusal makamlar ile özel kişiler arasında bir fark gözetilmemektedir. Ancak usule aykırı olarak ulaşılan delillerden söz edilmesi, delilin başından itibaren hukuka aykırı olmasını zorunlu kılmaktadır. Dolayısıyla delilin hukuka aykırı olması özel şahıslar ve yetkili kamu görevlileri açısından birbirinden farklı değerlendirilmelidir. Çalışmada söz konusu ayrıma da yer verilmek suretiyle hukuka aykırı delillerin değerlendirilmesi yasağı teorik ve pratik açıdan tartışılmaktadır. 1816 ABSTRACTThe purpose of the criminal proceedings is to achive to the material facts. Judge should limit himself with accordance with the law of evidence when trying to reach to reality. In Turkish law it is accepted that inhibition of evaluation of the unlawful evidence is absolute. In our legal system there is no difference between public authorities and private persons with regard to evaluation of the evidence. However it is to be mentioned from the evidence that achieved as violation of procedure, necessitates that the evidence is to be unlawful from the beginning. Therefore the evidence to be contrary to law should be considered different from each other in terms of the private individuals and the authorized public servants. In this study, the inhibition of evaluation of the unlawful evidence is discussed as theoretical and practical by giving place to this distinction.Keywords: Unlawful evidence, evidence prohibitions, evaluation of evidence, the evidence obtained by private persons, the indirect effect of unlawful evidence, the evidence obtained by chance. GİRİŞHukuka aykırı deliller, üzerinde kapsamlı şekilde düşünülen ve tartışılan bir konu olmakla birlikte, gerek öğretide gerekse yargı kararlarında "hukuka aykırı delil" veya "kanuna aykırı delil" kavramlarından anlaşılması gerekenin ne olduğu hususunda görüş birliğine varılmadığı görülmektedir. Uyuşmazlık, kavramın öncelikle tanımına ve fakat esas itibarıyla onun muhtevasına yöneliktir.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi

“…Günümüzde ceza muhakemesi hukukunda, delil serbestisi esastır, bir başka deyişle bir husus her türlü delille ispat edilebilir� [1] Yargılamada nelerin delil olabileceği önceden kanun koyucu tarafından belirlenmiş değildir� Hâkim, delilleri mantık kuralları çerçevesinde serbestçe değerlendirir ve bir kanaate ulaşır� [2] Modern ceza muhakemesi hukukunda maddi gerçeğin ne pahasına olursa olsun araştırılması kabul edilmemektedir� [3] Bir başka deyişle delil serbestisi ilkesi sınırsız değildir� AY m�38/6 "Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez�" hükmü ile CMK m�217 hükümleri delil serbestliği ilkesinin sınırını oluşturur� Buna göre, hâkim duruşmaya getirilmiş, huzurunda tartışılmış delillere dayanabilecek ve yüklenen suç ancak hukuka uygun delillerle ispat edilebilecektir� Diğer yandan, CMK m� 206/2-a hükmü delillerin taşıması gereken özellikleri saymaktadır� Buna göre, hukuka uygun olarak elde edilmiş olma aynı zamanda bir bulgunun delil olarak kabul edilmesinin şartıdır� Bir başka deyişle, hukuka uygun olma delilin bir özelliğidir� [4] CMK m� 217 hükmü ile birlikte düşünüldüğünde, m� 206 aynı zamanda delillerin reddini de düzenlemiştir� Hukuka uygun olma özelliği başta olmak üzere, madde hükmünde sayılan özellikleri taşımayan bir bulgu, beyan veya verinin ikamesi reddedilecektir� Muhakemede m� 206/2-a ve m� 217/2 hükümlerine aykırı hareket edilmesi halinde, CMK m�289 hükmü nedeniyle "hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması" hukuka kesin aykırılık oluşturan bir mutlak temyiz sebebi sayılacaktır� [5] Hukuka aykırı delil teorisindeki önemli bir ayrım, delil elde etme yasağı ile delil değerlendirme yasağı arasındaki ayrım-dır� Delil elde etme yasağı, delillerin toplanması sırasında hukuk kuralları çerçevesinde hareket edilmesini, hukuka aykırı yöntemler kullanılarak delil toplanamamasını ifade eder� [6] Örneğin ifade alma ve sorguda yasak usulleri düzenleyen CMK m�148 hükmü, açıkça ve ayrıca bir delil elde etme yasağı düzenlemiştir� Delil değerlendirme yasağı ise, hukuka aykırı yöntemlerle elde 2022/1 Ankara Barosu Dergisi HAK EMLİ edilen delilin muhakemede kullanılamamasını, hâkim tarafından hükme esas alınamamasını ifade eder� [7] Bu noktada nispi ve mutlak delil değerlendirme yasağı görüşlerine yer vermekte fayda vardır� Mutlak değerlendirme yasağı, özellikle ABD ceza muhakemesi kaynaklı bir görüş olarak, delil elde etme yöntemleriyle ilgili kurallara aykırılığın, herhangi başkaca bir değerlendirmeye gerek olmaksızın doğrudan delil elde etme yasağının ihlali suretiyle elde edilen delilin yargılamada kullanılmaması gerektiğini savunan görüştür� [8] Nispi değerlendirme yasağı görüşü ise, genelde Kıta Avrupası hukuku kaynaklıdır ve özellikle Alman ceza muhakemesi hukukunda gelişmiştir� Bu görüş, delilin değerlendirilmesi açısından kanun koyucunun bazı durumları ayrıca ve açıkça yasakladığını (örneğin CMK m.148 hükmünde olduğu gibi ifade alma ve sorguda yasak usuller kullanılarak elde edilen delilin rıza verilmiş dahi olsa muhakemede kullanılamayacağı hükmü gibi), bu durumda hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delilin muhakemede kullanılamayacağını, ancak yasa koyucunun ayrıca ve açıkça değerlendirme yasağı öngörmediği delil elde etme yasağı ihlalleri açısından doğrudan bir delil değerlendirme yasağı olduğunun söylenemeyeceği, bu gibi durumlarda delilin muhakemede kullanılıp kullanılmamasının ayrıca değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadır� [9] Nispilik ise, delil elde etme yasağının ihlali n...…”