The Central Asian Jews, Their History and Culture

Abstract

Yahudiler, dünyanın dört bir tarafına dağılmış topluluklardan biridir. Kendi kaynaklarına göre Babil Sürgünü ile başlayan bu durum sonucunda bir kısım Yahudi bu olaydan sonra Kudüs havalisine geri dönmemiş ve Sasani/Pers İmparatorluğu idaresindeki topraklara göç etmiştir. Bu grubun bir kısmı önce Sasani İmparatorluğu’nun daha sonra da Maveraünnehir bölgesinin Müslümanlar tarafından fethedilerek tek bir idare altında birleştirilmesi sonucunda Orta Asya’ya da ulaşabilmiştir. Orta Asya’ya göç eden Yahudiler’in Ortadoğu ve diğer bölgelerdeki Yahudi toplulukları ile olan irtibatlarının oldukça azalması ve Orta Asya’nın hâkim kültürünün de etkisiyle kendi kültürel ve dini pratiklerini geliştirmiş ve diğer Yahudi gruplarından kısmen de olsa farklılaşmışlardır. Bu farklılaşma Mağrip bölgesinden gelen Haham Benjamin Tudela’nın bölgeye gelmesi sonrasında azalmıştır. Yahudiler, Orta Asya’da ticaret ve el sanatları ile iştigal etmiştir. Çarlık Rusyası’nın bölgeyi işgali sonrasında Orta Asya’da daha etkin ve güçlü hale gelmişlerdir. Bu dönemde bölgeye Aşkenazi Yahudileri de gelmiş, bu da kültürel farklılaşmanın bir kez daha fark edilmesine sebep olmuştur. Yine bu dönemde Orta Asya Yahudileri’nin bir kısmı Kudüs’e de göç etmiş ve burada bir mahalle dahi kurmuşlardır. Orta Asya Yahudileri’nin durumu Sovyetler Birliği’nin kurulması ile kötüleşmiş, ticaretle uğraşan bir grup, kolhozlarda işçi olarak çalışmaya zorlanınca Orta Asya’dan dışarı olan göç daha da artmıştır.

Basmacı İsyanı ve Sovyet-Afgan Sınır Anlaşmazlığı (1925-1926)

“…Ada'nın Afganistan'a devrine karşılık olarak Sovyetler Afganistan'dan Basmacılara verilen desteğin sonlandırmasını istemiştir. 60 15 Ağustos 1926 tarihinde imzalanan anlaşma ile Afganistan'a devredilmiştir. 61 Bu anlaşma kapsamında Afganistan Sovyetler Birliği'ne Ada'nın Sovyetler Birliği'ne düşman unsurlarca kullanılmasına izin verilmeyeceği konusunda garanti vermiştir.…”