Şanlıurfa’nın Geleneksel Rüzgâr Yakalayıcıları: Kaybolan Bir Geleneğin Günümüze Kadar Gelen Örnekleri

Abstract

Orta Doğu'daki geleneksel yaşam alanları, binlerce yıllık mimari birikimin ürünleridir. Aşırı sıcak iklimle başa çıkmak için geliştirilen mimari ürünler, bu birikim içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Antik dönemlerden beri mekânları havalandırmak ve soğutmak için geliştirilen rüzgâr yakalayıcılar, bu birikim içinde en çok dikkat çeken örnekler arasındadır. Bu çalışmada amaç, Şanlıurfa'daki rüzgâr yakalayıcıların (badgeller) ayakta kalan örneklerini tanıtmak, belgelemek ve korunmada öncelikli olanlarını vurgulamaktır. Çalışma kapsamında öncelikle ilgili alanyazın taranmış ve görüşme tekniği kullanılarak rüzgâr yakalayıcılar hakkında kullanıcılardan bilgi toplanmıştır. Daha sonra, geniş bir alan çalışması kapsamında Şanlıurfa'daki rüzgâr yakalayıcıları çizim ve fotoğraflar ile belgelenmiştir. Alan çalışması sonucunda, Şanlıurfa'daki geleneksel evlerin sadece üçünde rüzgâr yakalayıcıların özgün yapısının korunduğu belirlenmiştir. Bunların dışında, üç evde ve bir savunma yapısında bulunan, orijinal yapısı ya da işlevselliği bozulmuş olan rüzgâr yakalayıcılar da çalışma kapsamında sunulmuştur. Rüzgâr yakalayıcıların, evlerde sadece eyvan birimini havalandırdığı saptanmıştır. Savunma yapısındaki rüzgâr yakalayıcının ise bir odayı havalandırdığı belirlenmiştir. Ayrıca diğer örneklerdeki havalandırma elemanlarından biçim olarak farklı olan özgün bir havalandırma elemanı da bu çalışma kapsamında belirlenmiştir.

Binalarda Enerji Verimliliğinde Son Gelişmeler: Türkiye Örneği

“…Rüzgâr kepçesi örneği, Masdar Enstitüsü Abu Dabi (Windcatcher example, Masdar Institute Abu Dhabi) [166] Şekil 11. Rüzgâr kepçesi örneği, Prenses Nora Üniversitesi Suudi Arabistan (Windcatcher example, Princess Nora University Saudi Arabia) [166] Sıcak iklim bölgelerinde yer alan yapılardaki geniş saydam yüzeyler, optik özelliklerine bağlı olarak güneş ışınlarının taşıdığı ısıyı iç mekâna ileterek soğutma ihtiyacının artmasına neden olmaktadır. Mimari tasarımından ödün vermeden kullanılacak gölgeleme elemanları (Şekil 12) ile ısıl kayıplar en aza indirilebilmektedir [167].…”

Kamusal Bir Mekânsal Örgütlenmedeki Avlunun Mekânsal Özellikleri Bakımından Değerlendirilmesi: Diyarbakır Yenişehir Belediyesi Hizmet Binası Örneği

“…Bu mekân örgütlenmeleri deneme ve yanılma yoluyla elde edilen binlerce yıllık deneyimlerin uzantılarıdır [5][6][7]. Özellikle sıcak iklimin hüküm sürdüğü sıkışık yerleşimlerin mekânsal planlamalarında bu örgütlenme, yaşanabilir geleneksel çevreler için ideal bir çözüm olmuştur [8,9]. Ayrıca olumsuz hava koşullarından korunmak için bir boşluk etrafında organize edilen avlulu mekânsal çözüm, yapılı çevrelerin biçimlenmesinde dünyanın her yerinde kullanılmıştır [10].…”