Samenvatting In tegenstelling tot wat vroeger werd gedacht, kunnen ook kinderen rouwen. Het rouwen verloopt alleen anders dan bij volwassenen: kinderen kunnen de gevoelens van pijn en verdriet niet lang volhouden, en deze worden snel afgewisseld met gewone speelactiviteiten. Daardoor lijkt het alsof het kind nergens last van heeft. Andere verschillen tussen rouw bij kinderen en bij volwassenen zien we op het gebied van de ontwikkeling, het denken, het voelen en het gedrag.Uit onderzoek blijkt dat kinderen sterk reageren op het secundaire verlies dat zij ervaren als hun ouders in rouw zijn. Het belangrijkst bij dit secundaire verlies zijn de veranderingen in het gedrag van de ouders en in de dagelijkse gang van zaken. Deze bijdrage biedt aanknopingspunten voor gesprekken met de ouders, zodat zij hun kind beter kunnen begrijpen en ondersteunen.
InleidingIeder kind krijgt wel op de een of andere manier met de dood te maken. Door ervaringen met het begraven van een dood vogeltje, een vis of een ander huisdier leren kinderen het onderscheid maken tussen dood en levend, en leren ze dat wat dood is niet meer terugkomt. Dit besef is een belangrijke factor in het rouwen.1 Rouwen is een proces waarbij iemand geleidelijk leert omgaan met het verdriet, de pijn, de angst, de woede en het schuldgevoel veroorzaakt door de dood van een geliefd persoon, om uiteindelijk weer in staat te zijn zich emotioneel te richten op een levende ander.2 Rouwen is een natuurlijk proces en geen ziekte: een rouwend kind moet dan ook niet worden genezen maar er moeten omstandigheden worden gecree¨erd waarin het kind kan rouwen. Het gebrek aan kennis bij ouders over wat de dood in een kinderleven kan betekenen, kan leiden tot misverstanden en onbegrip waarvan een kind zijn hele leven lang last kan houden. Zo blijkt dat in een gemiddelde psychotherapiepraktijk voor volwassenen de problematiek vaak te maken heeft met een verlies in de kindertijd dat nooit verwerkt is.3 Daarom is het belangrijk dat de huisarts zich terdege bewust is van de invloed die de dood in het leven van een kind kan hebben, symptomen van rouw herkent en ouders kan helpen hun kind te begrijpen en te ondersteunen.
Kenmerken van rouw bij kinderenVoor kinderen is rouwen, net als voor volwassenen, een zware taak. Maar in tegenstelling tot volwassenen kunnen kinderen de pijn en het verdriet niet lang volhouden en gaan kinderen al snel over tot de orde van de dag en tot spelen. Het ene moment is het kind intens verdrietig, en het andere moment speelt het vrolijk buiten en lijkt het alsof er niets gebeurd is. Vooral dit laatste kan leiden tot onbegrip bij de omgeving. Kinderen zijn ook sneller dan volwassenen af te leiden en leven meer in het hier en nu. Andere kenmerken van kinderrouw zien we op vier gebieden. 4,5 Ontwikkelingsfase Een volwassene heeft zijn ontwikkelingsproces grotendeels afgerond en kan een pauze nemen om te rouwen.M. Uniken Venema, Mevrouw dr., (*) , klinisch psycholoog/psychotherapeut, is verbonden aan het
