Polska tolerancja czy początki oświecenia? Jonasz Szlichtyng (1592‑1661) jako teolog „drugiej reformacji”

Polska tolerancja czy początki oświecenia? Jonasz Szlichtyng (1592‑1661) jako teolog „drugiej reformacji”

“…Szlichtyng, podobnie jak Socyn, krytykował karę główną, jeżeli wywodziła się ona z koncepcji "animae pro anima adem[p]tio", a więc odrzucanej przez braci polskich zasady odpłaty, czyli zemsty ("vindicta"), która odwoływała się do starotestamentowej zasady "oko za oko" 141 . Jednak teolog nie potępiał zabijania bezwzględnie, ostrożnie ważąc słowa na temat przemocy, wojny oraz prawa jednostki do obrony.…”

“…W obliczu różnicy zdań magistrat powinien powstrzymać się przed działaniem: "urząd słusznie postępuje wówczas, gdy w tego rodzaju sporze powstrzymuje się od działania, by nie zadawać gwałtu czyjemuś sumieniu" 162 . Dlatego nawet gdy w rozważaniach Szlichtynga pojawiła się figura Konstantyna, teolog wyjaśniał: "[…] ia[m] przykład Constantina wielkiego przytoczył, nie na to, żeby Jego Mość controversie między nami rozstrzygał, przykim prawda abo nie: ale żeby Jego Mość zgodę y pokoy między roznie rozumieiącymi, każdego przy swym zdaniu zostawiwszy, promowować chciał" 163 .…”

“…W prawie do swobodnego decydowania o własnym wyznaniu znajdowała bowiem wyraz wolność sumienia przysługująca każdemu chrześcijaninowi 166 : "Czymże innym jest bowiem wolność sumienia, które jedynie Bogu jest podporządkowane, niż myśleć w sprawach religii, co chcesz, a co myślisz -swobodnie głosić i czynić, jeżeli nikomu nie wyrządzasz krzywdy?" 167 .…”

“…Publikacja wyznania w 1642 r. była swoistym zwieńczeniem i ukoronowaniem rozwoju refleksji teologicznej Szlichtynga, ale także -jak starano się wykazać poniżej -radykalnym zwrotem. Cichowski dostrzegłszy te zmiany, zarzucał Szlichtyngowi, iż zapomniał, o czym i jak pisał wcześniej 183 . Szlichtyng usprawiedliwiał się w apologii wyznania, że zmiany polegały jedynie na przemilczeniu oraz że był to celowy zabieg wykluczenia z wykładu prawd wiary kwestii przerastających ludzki umysł 184 .…”

“…Eucharystia miała być rozdawana pod dwiema postaciami, zarazem jednak wyłącznie sformułowanie o "pamiątce" śmierci Chrystusa ("Memoriae mortis Christi") przywodzi na myśl symboliczny charakter uczty eucharystycznej (art. 21) 194 .…”