Między zakorzenieniem w dziedzictwie tradycji a otwartością (na) pogranicza. O kształtowaniu „międzykulturowej tożsamości” i tropach pedagogicznych poszukiwań Jerzego Nikitorowicza

Abstract

Wypracowując koncepcję pedagogiki międzykulturowej i koncepcję "międzykulturowej tożsamości", Jerzy Nikitorowicz rozpatruje doświadczenie zakorzenienia w tradycji i postawę "człowieka pogranicza" (otwartego na odmienności kulturowe). Towarzyszy temu świadomość napięć właściwych dynamice pogranicza. W sytuacji pogranicza coś może być "zarazem" tym, czym jest (co ma określony kształt tożsamości) i "zarazem" czymś innym, czymś z pogranicza jednego i drugiego (lub też trzeciego, kolejnego) jestestwa. Obeznanie w złożoności pogranicza w jakiejś mierze przygotowuje na zetknięcie się z zapatrywaniami innymi niż własne, które jawią się jako nieoczywiste (a trzeba z nimi konfrontować własne oczywistości, ryzykując, iż to one staną się problematyczne). Pogranicza nie są "gdzieś daleko", "na kresach", ale ich obecność i ich cechy, m.in. dynamiczne układy wartości, wpisują się w różne obszary człowieczej egzystencji, kształtując rozumienie podstawowych "spraw ludzkich". Zmierzając do dojrzałych teoretycznie ujęć problematyki Innego, pogranicza i relacji międzykulturowych, Nikitorowicz postuluje rewitalizację heterologii (nauki i wiedzy o Innym). Słowa kluczowe: zakorzenienie, dziedzictwo tradycji, otwartość, pogranicza, pedagogika międzykulturowa, "międzykulturowa tożsamość" Człowiekowi trudno żyć w izolacji i naturalną jego potrzebą jest konieczność zakorzenienia się, zadomowienia, zagospodarowania i oswojenia przestrzeni życia. Jerzy Nikitorowicz (2000, s. 14) [...] edukacja międzykulturowa w perspektywie antropologicznejtak jak jest rozwijana przez Tadeusza Lewowickiego i Jerzego Nikitorowiczato teoria i praktyka edukacji, obejmująca refleksję naukową i [...] [działania] umożliwiające przygotowanie ludzi [...] różnych kultur do współistnienia. Alina Szczurek-Boruta (2011, s. 144) 20 ARTYKUŁY I ROZPRAWY [Jerzy Nikitorowicz] systematycznie rozwija w swojej białostockiej szkole naukowej studia i badania międzykulturowe. Poczynania badawcze [...] [Nikitorowicza] ukierunkowane są [ także] [...] oryginalną własną propozycją teoretyczną [...]. Teoria wielozakresowej i wielowymiarowej tożsamości (TWiWT) jest ważną pedagogiczną perspektywą w [...] [badaniach] kształtowania się poczucia tożsamości w warunkach wielokulturowości oraz [...] środowisk zróżnicowanych kulturowo. Ewa Ogrodzka-Mazur (2017, s. IV) Koncepcja wielopłaszczyznowej i ustawicznie kreującej się tożsamości J. Nikitorowicza zakłada nieustanny proces kształtowania i funkcjonowania tożsamości w triadzie: tożsamość dziedziczona -tożsamość nabywana w procesie socjalizacjitożsamość wybierana "Ja". [...] [J. Nikitorowicz] wskazuje na potrzebę kształtowania tożsamości międzykulturowej.