Kościół św. Jakuba w Toruniu w kontekście dyskusji nad znaczeniem patronatu krzyżackiego dla jego budowy i architektonicznej formy

Abstract

Kościół św. Jakuba w Toruniu w kontekście dyskusji nad znaczeniem patronatu krzyżackiego dla jego budowy i architektonicznej formy Wraz z opublikowanym w ostatnim numerze malborskich "Studiów Zamkowych" artykułem Christofera Herrmanna "Kościoły krzyżackie (Ordenskirchen)-fakt czy mit? O relacjach między patronatem i mecenatem w średniowiecznych Prusach" 1 powrócił żywo niegdyś dyskutowany problem związku między sprawowaniem przez Krzyżaków patronatu, a faktyczną funkcją i kształtem architektonicznym kościoła św. Jakuba w Nowym Mieście Toruniu. Chciałabym niniejszym artykułem włączyć się w tę dyskusję, przedstawiając kilka uwag. Problem ten-zwłaszcza wśród badaczy-mediewistów zajmujących się sztuką naszego regionu-jest dobrze znany, toteż dotychczasowe kluczowe wątki badawcze, odnoszące się do tytułowego zagadnienia, jedynie zasygnalizuję. Większość autorów-poczynając od Conrada Steinbrechta 2-dostrzegało istnienie bezpośredniego związku między sprawowaniem przez Zakon NMP patronatu a efektownym architektonicznym kształtem nowomiejskiego kościoła św. Jakuba uznając, iż powstał w wyniku inicjatywy budowlanej, podjętej przez Zakon. Steinbrecht uznał kościół za wzniesiony przez krzyżacki warsztat budowlany; w kształcie jego prezbiterium widział echo typu zamkowej kaplicy. Marian Kutzner 3 wzmocnił tę tezę, widząc w budowli rodzaj "kościoła zamkowego", który mieścił zarówno skarbiec Zakonu (w zakrystii), jak i emporę-kaplicę na drugiej kondygnacji wieży. Stanowisko to zyskało aprobatę w licznych późniejszych publikacjach. Z kolei Marian Arszyński 4-prezentując bogaty materiał źródłowy, który wprawdzie