Kentsel ve Kırsal Nüfus Tespiti Sorunu: Adana ve Osmaniye İli Örneği

Abstract

Türkiye'de kırsal ve kentsel nüfusun tespiti hususunda kullanılan istatistiklerin elde edilme yöntemleriyle ilgili bazı sorunlar olduğu görülmektedir. Türkiye'de kentsel ve kırsal nüfusun belirlenmesinde Türkiye İstatistik Kurumu'nun verileri kullanılmakta olup gerek 6360 gerekse de 5393 ve 5216 sayılı yasalardan dolayı doğru değerler elde edilememektedir. Çalışmanın ana hedefi kırsal ve kentsel nüfusun belirlenmesinde sadece büyükşehir belediyeli illerde değil, diğer illerde de benzer sorunlar olduğunu ortaya koyarak ilgili sorunun çözümü bağlamında yöntem geliştirmektir. Kırsal ve kentsel nüfusu belirleme sorunu, mahallelerin uydu görüntüleri ve saha çalışmalarıyla kentsel doku içinde olup olmadıklarının tespitiyle çözülmelidir. Bu yöntem Adana ile Osmaniye illerine uygulanmış, elde edilen bulgulara göre Adana ilinin toplam nüfusunun %12'sinin kırsal, %88'inin ise kentsel nüfustan oluştuğu belirlenmiştir. Osmaniye ilinin toplam kırsal nüfusunun TÜİK'ten farklı olarak 116.409, kentsel nüfusun ise 432.147 olduğu bulunmuştur.

Nüfus Değişimlerinin Köyün Bazı Özellikleri ile İlişkisi ve KırsaldaNüfus Sürdürülebilirliği: Tokat İli Örneği

“…Nüfusu 10000' den az olan yerleşim birimlerine kırsal alan ve bu alanlarda yaşayan nüfusa kırsal nüfus olarak tanımlanmaktadır. Sınırları belirli bir kırsal alan içerisinde belirli zaman diliminde yaşayan nüfus kırsal nüfus olarak nitelendirilmektedir (Türkan, 2021).…”

Büyükşehir Belediyeli İllerde Kentsel Alanların ve Kent-Kır Nüfusunun Belirlenmesi: Hatay Örneği

“…6360 sayılı büyükşehir belediye yasasının yürürlüğe girmesi, kaynakların tek elden yönetilmesi ve daha hızlı hizmet üretmeye yönelik bir düzenleme aracı olarak görülmüşse de (Adıgüzel ve Karakaya, 2017:31), ilgili yasa; sosyal, ekonomik ve siyasal bakımdan birtakım sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu nedenle özellikle 2013 yılından itibaren büyükşehir belediye yasasının eksik yönlerine dikkat çeken akademik çalışmaların sayıları artış göstermiştir (Adıgüzel ve Karakaya, 2017;Ayyıldız vd, 2016;Bulut ve Dönmez, 2019;Çopuroğlu, 2017;Dik, 2014;Gürbüz vd, 2014;Mutlu, 2013;Özçağlar ve Karabacak, 2016;Özgen, 2013;Türkan, 2021). Bu çalışmalarda, kırsal alanların hizmet sorunları, yerel siyaset dengelerinin değişimi, mekânsal ölçek sorunu, anayasal haklar, planlama ve koordinasyon yetersizlikleri gibi çeşitli sorunlar kaleme alınmıştır.…”

“…Nüfus verilerinin ilçe toplam nüfusu ve mahalle düzeyinde olması kent-kır nüfusunun tespitini zorlaştırmaktadır (Özçağlar, 2016:271). Ülkemizde bu şekilde meydana gelen mekânsal ölçek sorununun üstesinden gelebilmek ve kent-kır nüfusunu coğrafi sistematiğe uygun olarak belirleyebilmek amacıyla son yıllarda özellikle coğrafyacılar tarafından dikkate değer akademik çalışmalar yapılmıştır (Bekdemir vd, 2013;Özçağlar, 2015;Özçağlar, 2016;Özçağlar ve Gökmen, 2021;Şenol, 2019;Tuncer ve Bakırcı, 2020;Türkan, 2021). Bu çalışmalardan birinde Özçağlar, Ankara ilinde gerçek kent-kır nüfusunu uygulamalı olarak belirlemiş ve büyükşehir belediyeli diğer 29 ilde benzer uygulamaların yapılabileceğini ifade etmiştir (Özçağlar, 2016:271).…”

Büyükşehir belediyesine dönüştürülen illerde şehir ve kır nüfusunun belirlenmesi: Denizli örneği

“…Oysa "toplam nüfusu 750.000'e erişen bir ilin merkezinde büyükşehir belediye teşkilatının kurulmasıyla ilin kapsadığı coğrafi mekânın bütünüyle şehirleşmiş olması düşünülemez" (Özçağlar, 2016). 6360 sayılı kanuna göre idari olarak 30 büyükşehir belediyeli İl'e bağlı 520 ilçede kırsal nüfusun bulunmaması gerçeklikle bağdaşmaz (Türkan, 2021b). Yeni idari yapılanma ile kanunun kabul edildiği 2012'de şehir sayısı 388 iken, 2013 yılında şehir sayısı aniden 212'ye gerilemiştir.…”

“…Bu maddeye göre kırsal mahalle kavramının uygulanması hususunda yetki sahibi ilçe ve büyükşehir belediye meclisleridir. Ancak büyükşehir belediyelerin ilgili yasaya istinaden henüz kırsal mahalle tespitinde bulunmadıkları gözlemlenmektedir (Türkan, 2021b). TÜİK'in 2007 yılında uygulamaya geçirdiği Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'nde (ADNKS), büyükşehir belediyesi teşkilatı kurulmayan 51 ilde ilçe düzeyinde köy, belediye ve mahalle bilgisine ulaşılmaktadır.…”