Kanser tanısı almış kişilere uygulanan anlam temelli müdahale programları: Sistematik bir derleme

Abstract

Son yıllarda kanser tanısı almış kişilerin yalnızca yaşadıkları olumsuz psikolojik semptomları azaltmayı değil, aynı zamanda kişilerin yaşamdaki anlam kaynaklarını ve değerleri ile temasa geçerek yaşamlarını zenginleştirmeyi amaçlayan çeşitli anlam temelli müdahale geliştirilmiştir. Mevcut çalışmanın amacı kanser tanısı alan kişilerde doğrudan yaşamda anlam ve amaç duygularını geliştirmeye odaklanan müdahalelerin özelliklerini ve sonuçlarını sistematik olarak incelemektir. Bu kapsamda PsychINFO, MEDLINE, CINAHL Complete, PubMed, Scopus ve Web of Science olmak üzere toplamda altı elektronik veri tabanı kullanılarak sistematik bir literatür taraması yapılmıştır. 2000-2022 yılları arasında yapılan tarama sonucunda kanser tanısı almış kişiler için doğrudan anlam yaratmaya ve yaşamda anlam duygusuna odaklanan 14 farklı müdahale programını içeren 20 çalışmaya ulaşılmıştır. Derlemede yer alan araştırmaların örneklemini çoğunlukla kadın, orta yaş ve üzeri olan ve ileri evre kanser tanısı alan kişiler oluşturmuştur. Meme ve akciğer kanseri bu derlemedeki araştırmalarda en çok yer alan kanser türüdür. Derlemeye dâhil edilen çalışmaların çoğunluğunun kuramsal olarak Frankl’ın çalışmalarından etkilendiği ve psikoterapide varoluşsal yaklaşımı benimsedikleri görülmektedir. Anlam odaklı müdahale programlarının etkileri değerlendirildiğinde ise yapılan müdahalelerin anlam duygusunu, yaşam kalitesini ve spiritüel iyi oluş düzeylerini iyileştirmede büyük oranda etkili olduğu görülmektedir. Ayrıca anksiyete, depresyon, duygusal sıkıntı, iyimserlik ve umutsuzluk düzeyleri üzerinde görece olumlu etkileri olduğu düşünülmektedir. Bu kapsamda anlam odaklı müdahalelerinin kanser tanısı almış kişilerin hem anlam ve varoluşla ilgili sorularını hem de duygusal sıkıntılarını ele almada umut verici bir yaklaşım olduğu görülmektedir. Diğer taraftan anlam odaklı müdahalelere ilişkin daha kapsamlı çıkarımlar yapabilmek için daha titiz bir araştırma metodolojisi kullanan yeni çalışmalara ihtiyaç vardır.