Is There a Room for Local and Regional Self-Government in the Illiberal Democracy? Struggle over Recentralization Attempts in Poland

Abstract

Od czasu wyborów parlamentarnych w 2015 r. Polska przesunęła się w stronę nieliberalnego modelu demokracji, w dużej mierze inspirowanego doświadczeniami węgierskimi. Jednym z pierwszych i najważniejszych przejawów zmiany w kierunku demokracji nieliberalnej na Węgrzech w epoce FIDESZ było osłabienie autonomii samorządów lokalnych. Biorąc pod uwagę ideologiczną bliskość węgierskich i polskich partii rządzących, można było się spodziewać podobnych działań w Polsce. W niniejszym artykule dokonano przeglądu prawodawstwa przyjętego od 2015 r. w celu zbadania, czy miał miejsce domniemany zwrot centralistyczny. Artykuł dowodzi, że podczas gdy „pełzająca centralizacja” jest faktem, fundamenty samorządu lokalnego i regionalnego nie zostały zdemontowane. Charakter tej „pełzającej centralizacji” jest sektorowy, a nie horyzontalny, tzn. koncentruje się na ograniczaniu zdolności i uprawnień władz lokalnych i regionalnych w wybranych obszarach (w szczególności edukacji i ochrony środowiska), zamiast demontować podstawowe instytucjonalne gwarancje autonomii lokalnej i regionalnej. Może to prowadzić do wniosku, że fundamenty samorządu lokalnego i regionalnego w Polsce nie są zagrożone. Artykuł ten pokazuje również potencjalne wyjaśnienia braku radykalnych zmian w kierunku recentralizacji. Główna hipoteza analizowana w tym kontekście odnosi się do masowego poparcia społecznego dla samorządów lokalnych i decentralizacji, przejawiającego się w badaniach opinii publicznej pokazujących najwyższy poziom zaufania do samorządów w całej jego historii.

Playbook of Subnational Illiberalism: Autocrats Face the Opposition-led Local Governments

“…Unlike Hungary and Turkey, Polish local governments proved resilient, arguably due to antecedent (Slater and Simmons 2010 ) 7 more robust public support for local autonomy—72% approval in 2016 (Freedom House 2017 ; Rajca 2020 ), guarantees in the constitution including access to judicial remedy for breaches of autonomy, 8 power to set levels of local taxes, and strict regulation of legal supervision through the law (Monitoring Committee 2019 , paras 91–96, Sześciło, 2019 ), as well as developed case-law compared to weak legal standards, including weak access to courts of local governments in Turkey 9 (Monitoring Committee 2022 , paras 31, 51, 248) and Hungary (Hajnal et al 2021 , Monitoring Committee 2021 , paras 4, 253–254). 10 The most important legislative change adopted in June 2017 increasing powers of a central agency tasked with financial supervision over self-government spending in Poland was vetoed by President himself with arguments referring to constitutional guarantees of self-government (Sześciło, 2019 ). The change if implemented would have increased the powers of the central government in determining the composition of the financial supervision body (competitive procedure was substituted with the discretion of Prime Minister in appointments), also it would have extended the scope of review beyond legality to include cost-effectiveness and reliability review at least when it came to loans, credits and municipal bonds.…”

“…Centralization also extended to competences such as regulating tariffs for water and sewage disposal, investments in sports development, issues of farmers’ support, designation of voting precincts. By changing the composition of supervisory boards of autonomous regional environmental protection funds (reducing members from the majority to one out of five), centralization was achieved indirectly in this field of implementing environmental protection programs as well (Sześciło 2020 ; Rajca, 2020 ; Monitoring Committee 2019 , paras 124–125). Existing powers of legal supervision were also more actively used in the last period (Monitoring Committee 2019 , para 213).…”

Playbook of Subnational Illiberalism: Autocrats face the Opposition-led Local Governments

“…Unlike Hungary and Turkey, Polish local governments proved resilient, arguably due to antecedent (Slater and Simmons 2010) 7 more robust public support for local autonomy-72% approval in 2016 (Freedom House 2017; Rajca 2020), guarantees in the constitution including access to judicial remedy for breaches of autonomy, 8 power to set levels of local taxes, and strict regulation of legal supervision through the law (Monitoring Committee 2019, paras 91-96, Sześciło, 2019, as well as developed case-law compared to weak legal standards, including weak access to courts of local governments in Turkey 9 (Monitoring Committee 2022, paras 31, 51, 248) and Hungary (Hajnal et al 2021, Monitoring Committee 2021. 10 The most important legislative change adopted in June 2017 increasing powers of a central agency tasked with financial supervision over self-government spending in Poland was vetoed by President himself with arguments referring to constitutional guarantees of self-government (Sześciło, 2019). The change if implemented would have increased the powers of the central government in determining the composition of the financial supervision body (competitive procedure was substituted with the discretion of Prime Minister in appointments), also it would have extended the scope of review beyond legality to include cost-effectiveness and reliability review at least when it came to loans, credits and municipal bonds.…”