Investigation of Elderly and Disabled Accessibility in Traditional Buildings: The Case of Malatya-Balaban Traditional Houses

Abstract

İnsan için yapılan her tasarımda; bireyin yaşam kalitesi, sağlık, güvenlik, konfor ve sosyal refahını en üst düzeyde karşılama kapasitesine sahip olması beklenir. İnsanın bir diğer bireyle ve mekânla kurduğu ilişkinin mekânsal düzlemi olan tüm tasarımlardan; birey gereksinimlerini karşılamada erişebilir, kullanılabilir ve yaşanabilir olmasının yanı sıra bireyin arzu ettiği etkinlikleri/gereksinimleri de kolaylıkla tecrübe etmeye imkân verme kapasitesinde olması beklenmektedir. Bu beklentilerin evrensel normlarla standartlaştırıldığı ‘erişebilirlik’ kavramının epistemolojik ve ontolojik değeri, dünya kentlerindeki engelli ve yaşlıları da içeren tüm nüfusu kucaklama ve içerebilme kapasitesinde gizlidir. Konunun ve kavramın önemi, dünyada demografik yapı içinde artan yaşlı/engelli nüfusu da dâhil olmak üzere, tüm kent kullanıcılarını kuşatan ve her bireye uygun tasarımın planlanmasının, hayata geçirilmesinin ihtiyacından temellenmektedir. Kentlerin önemli bir bölümünü kucaklayan geleneksel yerleşim alanındaki yapıların korunması ve sürdürülebilirliğinin gerçekleştirilmesine yönelik çalışmaların yanı sıra sosyal yaşamın daha güvenli olması ve yaşam akışını kolaylaştırılması bağlamında erişebilirlik standartlarının da arttırılması gerekmektedir. Kentin her noktasında sunulması beklenen erişilebilirlik hizmetlerinin geleneksel yerleşim alanlarında da tasarlanmış olması, varsa iyileştirilmesi; yoksa planlanması günümüz gereksinimlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gereksinimin karşılanması sırasında bireyin ait olduğu yerleşim alanları ve yaşam biçiminden kopmadan, mevcut ilişkilerini ve sosyal sermayesini koruyarak yaşamını idame ettirmesi için kentin geleneksel yerleşim alanlarında da erişilebilirlik düzenlemelerine ihtiyaç duyulmaktadır. Geleneksel yerleşim alanlarında hayatı kolaylaştırması beklenen düzenlemeler, evrensel tasarım ve erişebilirlik gibi kullanımı kolay ve amaca uygun tasarımlar olarak hayata geçirilirse, tüm kullanıcıların yaşamını kolaylaştıran imkânlar sağlayarak sürdürülebilir geleneksel yerleşim alanlarındaki yapıları mekânsal bağlamda ve sosyal konfor açısından daha tercih edilir kılacaktır. Çalışma, geçmişte ‘mimarsız’ olarak hayata geçirilen geleneksel yerleşim alanları ve yapıların; erişilebilirlik konusundaki eksikleri, aile yapısı/komşuluk dayanışması ile nasıl çözdüğünü ve günümüzde bu anlamda yapılan çalışmalarda ‘erişilebilirlik’ konusuna ilişkin standartların ne kadarını karşıladığını ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmada toplumsal yaşam içinde erişilebilirlikle ilgili sorunları, geleneksel yapıların kendine özgü tasarım modeliyle kendi içinde çözmeye çalışan bir sistem olduğunu ortaya koymak üzere; Malatya’nın Darende ilçesine bağlı Balaban beldesindeki geleneksel yerleşim alanı incelenmiştir. Bu bağlamda konuyla ilgili literatür araştırmaları ve yerinde yapılan alan incelemeleri, çalışmanın temel yöntemini oluşturmaktadır. Çalışma sonucunda elde edilen verilerin geleneksel yapılar için korumaya yönelik düzenlemelerin yanında erişilebilirlik standartlarının da arttırılması gerekliliğine ve bu yerleşim alanlarının söz konusu bağlamda yaşatılmasının önemine vurgu yapacağı düşünülmektedir.

Mi̇mar Si̇nan Güzel Sanatlar Üni̇versi̇tesi̇ Akademi̇ Kütüphanesi̇ni̇n Evrensel Tasarim İlkeleri̇ Bağlaminda İncelenmesi̇

“…Bu nedenle, yaşlılar, engelliler ve çocuklar gibi tüm bireyleri topluma dahil etme çabası, erişilebilirliği önemli bir mekânsal ve sosyal kapsayıcılık meselesi haline getirir. Engelsiz tasarım ve erişilebilirlik konuları, tüm bireylerin ortak ihtiyaçlarını karşılayabilecek standartların uygulanması yönündeki çabaların bir sonucu olarak gelişmeye başlamıştır (Akyıldız, 2020). Zaman içerisinde bu amaçla evrensel tasarım kavramı ortaya çıkmıştır ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Akademi Kütüphanesi'nin Evrensel Tasarım İlkeleri Bağlamında İncelenmesi fark etmeksizin her kullanıcının tasarımın özel olduğunu düşündürmeden yapılan çözümlemeleri içeren bir anlayıştır.…”