De innerlijke criticus in cliëntgericht-experiëntiële psychotherapie.

Abstract

De term innerlijke criticus staat voor de strenge innerlijke normerende stem waarmee mensen zichzelf blokkeren. In het experie¨ntie¨le gedachtegoed wordt deze beschouwd als een processtoring die interfereert met het organismisch belevingsproces van de clie¨nt. Waar de bestaande experie¨ntie¨le literatuur vooral strategiee¨n beschrijft om een dergelijke processtoring op te heffen, wordt in dit artikel een meer omvattend micromodel voorgesteld waarin diverse theoretische en diagnostische inzichten zijn samengebracht. Met dit model werpen we licht op de intrapsychische en interpersoonlijke kenmerken van de problematiek, het repertorium aan faciliterende therapeutinterventies en het verloop of de mogelijke stagnaties in het therapieproces.Het model wordt vervolgens geı¨llustreerd met een kortdurende experintie¨le therapie. Er wordt in kaart gebracht hoe de proceskenmerken van de innerlijke criticus zich bij deze clie¨nt manifesteren, op welke wijze de therapeut hiermee omgaat en wat het effect is op het proces bij de clie¨nt. Ten slotte staan we stil bij de beperkingen van ons model en schetsen we enkele lijnen voor verder onderzoek. SitueringDe strenge innerlijke normerende stem waarmee mensen zichzelf blokkeren, is in het experie¨ntie¨le gedachtegoed door Gendlin aangeduid met de term innerlijke criticus (Gendlin, 1981;1996). Gendlin pretendeert hiermee niet een nieuw fenomeen aan het licht te brengen. Hij onderkent dat dit menselijk gegeven in diverse therapie-orie¨n-taties wordt beschreven, zij het in andere bewoordingen en met andere accenten, zoals streng superego, bad parent, top dog, negative beliefs.

Echtheid in cliëntgerichte therapie

“…Wie een therapiesessie gadeslaat waarin het experie¨ntie¨le werk de boventoon voert, zal eerder onder de indruk zijn van de procesbegeleidende aanwezigheid waarmee de therapeut de clie¨nt doorheen een complex gebeuren loodst (zie onder andere Stinckens & Leijssen, 1999). Daarbij kan men getuige zijn van verrassende wendingen in een problematiek waar de clie¨nt tot dan toe geen uitweg in zag; het authentieke van zulke opening is ontroerend en opluchtend.…”

Individuele motivationele cliëntgerichte psychotherapie met drugsgebruikers

“…De herval wordt besproken en zo komt het thema van gemis aan een partner in zijn leven aan bod. Maanden wordt er gewerkt aan zijn lage zelfbeeld, zijn innerlijke haat, kortom zijn sterke innerlijke criticus (Stinckens & Leijssen, 1999).…”

De gewetensfunctie en de innerlijke criticus in het oeuvre van Rogers

“…Omdat de dreiging van schemaverandering te veel de kern van het zelf in het gedrang zou brengen, hanteert men automatisch een varie¨teit aan manoeuvres -disfunctionele schemagestuurde processen -om zijn zelfschema ('s) intact te houden: instandhouding, vermijding en compensatie (Young, 1994). Voor een uitvoerige bespreking van deze proceskenmerken verwijzen we naar eerdere publicaties (Stinckens & Leijssen, 1999;Stinckens, 2000). In de context van dit artikel volstaat het om te benadrukken dat de problematiek van de innerlijke criticus verwijst naar een rigide, negatieve zelfbeoordeling, die op zeer verscheiden wijze tot uiting kan komen: men haalt zichzelf naar beneden; men is beschuldigend, bestraffend en beledigend tegen zichzelf; men houdt zichzelf onbereikbare normen en idealen voor; men handelt op een passieve, onderdanige, zelfdeprecie¨rende en bevestiging zoekende manier; men schermt zichzelf angstvallig af voor anderen; of men gedraagt zich grandioos, agressief en dominant om zijn negatieve zelfwaardegevoel te camoufleren.…”