De gewetensfunctie en de innerlijke criticus in het oeuvre van Rogers

Abstract

Sinds de jaren tachtig is in de clie¨ntgericht-experie¨ntie¨le psychotherapie de klemtoon verschoven van een universele aanpak naar een meer procesdiagnostische en -directieve benadering. Een voorbeeld hiervan is het werken met de innerlijke criticus. Hier gaan we na of Carl Rogers in zijn geschriften impliciet een procesvisie heeft ontwikkeld met betrekking tot de problematiek van de innerlijke criticus. Vertrekkende vanuit zijn conceptualisering van de gewetensfunctie en de destructieve uitloper ervan hebben we een aantal proceskenmerken van de innerlijke criticus kunnen afleiden. We kregen inzicht in de wijze waarop de criticus op een constructieve manier kan evolueren en welke veranderingscomponenten hierin betrokken zijn. Ten slotte konden uit het werk van Rogers een aantal impliciete procesgedachten worden gedistilleerd over zijn therapeutische aanpak van de innerlijke criticus. InleidingDe term 'innerlijke criticus' werd door Gendlin (1981, 1996) geı¨ntroduceerd in het clie¨ntgericht-experie¨ntiele gedachtegoed en staat voor de strenge innerlijke normerende stem waarmee mensen zichzelf blokkeren. De term is sedertdien opgenomen in het clie¨ntgerichte vocabularium; iedere clie¨ntgerichte psychotherapeut weet wat ermee bedoeld wordt of waar hij voor staat. In de beginjaren van de clie¨ntgerichte therapie was in de theorievorming van een dergelijke innerlijke criticus echter nog geen sprake. Wel werd in de persoonlijkheidstheorie van Rogers aan het normerende een centrale rol toegekend, maar de specifieke problemen of processen hiervan werden toen nog niet afzonderlijk beschreven en geanalyseerd. De nadruk lag in deze periode immers op de beschrijving van het algemene therapieverloop en de formulering van de universeel werkzame ingredie¨nten. Rogers verzette zich namelijk met klem tegen de in die tijd heersende gedachte in het klinische werk dat men met neurotici zus en met psychotici zo zou moeten werken en dat bepaalde condities moesten worden aangeboden aan dwangneurotici en andere aan homoseksuelen (Rogers,

Nieuwe klemtonen in de cliëntgericht-experiëntiële visie op de gewetensfunctie en de innerlijke criticus

“…In een vorig artikel (Stinckens & Lietaer, 2001) werd onderzocht of er impliciet in de geschriften van Carl Rogers een procesvisie vervat zit met betrekking tot het fenomeen van de innerlijke criticus. Omdat Rogers zelf niet spreekt over een innerlijke criticus werd een 'conceptuele omweg' gemaakt langsheen zijn persoonlijkheidsopvattingen.…”

“…Volledigheidshalve dient te worden vermeld dat deze kritiek vooral van toepassing is op Rogers' geschriften in zijn zogenaamde Californische periode (vanaf 1963). In zijn jongere jaren blijkt Rogers de sociale dimensie we´l te verdisconteren in zijn omschrijving van het organismische waarderingsproces en de volwaardig functionerende persoon, zij het slechts impliciet (Stinckens & Lietaer, 2001). De uiteenzetting van Rogers op het Nebraska Symposium on Motivation in 1963 geeft echter blijk van een radicalisering in zijn denken: het eigen subjectieve aanvoelen wordt verabsoluteerd en de krachten van de sociale beı¨nvloeding worden al bij voorbaat gepathologiseerd.…”

“…Uit de geschriften van Rogers werd de volgende omschrijving van de innerlijke criticus gedistilleerd (Stinckens & Lietaer, 2001): een afgesplitste normerende instantie die niet geworteld is in de eigen organismische bodem, maar bijna volledig is opgebouwd uit waardecondities die zijn overgenomen van anderen; hierdoor zal men zichzelf op een rigide, negatieve manier beoordelen. In feite sluit deze omschrijving naadloos aan bij hetgeen in het hedendaagse clientgericht-experie¨ntie¨le gedachtegoed valt af te leiden over de problematiek van de innerlijke criticus: een verstard beoordelingssysteem waarin de normen van de sociale realiteit overheersen en het eigen intuı¨tieve aanvoelen naar de achtergrond is verdrongen.…”

“…In ons vorige artikel (Stinckens & Lietaer, 2001) beschreven we dat Rogers impliciet een onderscheid maakt tussen twee manieren van omgaan met waarden en normen van anderen: klakkeloos overnemen, introjecteren uit nood aan positieve waardering enerzijds en assimileren, verinnerlijken anderzijds. Het feit dat dit slechts tussen de regels te lezen valt (en in zijn latere geschriften zelfs helemaal niet meer is terug te vinden) heeft de problematiek van de innerlijke criticus ten onrechte tot een vanzelfsprekend 'cultuurproduct' gemaakt; de cultuur dwingt het individu waarden en normen aan te nemen die indruisen tegen het eigen aanvoelen.…”

“…Meer bepaald beschrijft Rogers het zelf als een geı¨nte-greerde eenheid die gedreven wordt door e´e´n centrale kracht, de actualisatietendens (Stinckens & Lietaer, 2001). Het lijkt echter plausibeler dat de mens, om aan de complexiteit van zijn bestaan tegemoet te komen, een pluralistisch en gedecentraliseerd zelf ontwikkelt waarin meerdere, vaak conflicterende krachten naast elkaar werkzaam zijn (Barrett-Lennard, 2000).…”