1 Viện Công nghệ sinh học Lâm nghiệp, Trường Đại học Lâm nghiệp 2 Viện Công nghệ Sinh học, Viện Hàn lâm KH & CN Việt Nam, *chuhoangha@ibt.ac.vn TÓM TẮT: Phong lan là một trong những loài cây làm cảnh, có hoa đẹp, nhiều mầu sắc kiểu dáng và có giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, việc trồng phong lan đang gặp nhiều khó khăn do một số loại bệnh, đặc biệt là bênh do virus gây ra, làm giảm năng suất cũng như chất lượng hoa. Cymbidium mosaic virus (CymMV) và Odontoglossum ringspot tobamovirus (ORSV) được cho là 2 virus gây thiệt hại lớn nhất cho các loài hoa lan. Gen CP mã hóa cho protein vỏ của CymMV và ORSV được tách dòng và phân tích trình tự nuclotide. Trong nghiên cứu này, chúng tôi tách dòng gen CP của 2 virus CymMV và ORSV phân lập tại một số tỉnh miền Bắc, Việt Nam. So sánh các trình tự nucleotide thu được với nhau và với một số trình tự công bố trên Genbank, cho thấy trình tự gen CP của CymMV khá đa dạng, ngược lại trình gen CP của ORSV lại rất bảo thủ khi so sánh giữa các dòng virus gây bệnh trên cây hoa lan ở các vùng miền khác nhau. Kết quả thu được góp phần vào việc phân tích đa dạng di truyền của virus CymMV và ORSV, làm cơ sở để lựa chọn vật liệu di truyền tạo giống hoa lan chuyển gen kháng được 2 loại virus này tại Việt Nam.Từ khóa: Cymbidium mosaic virus, Odontoglossum ringspot tobamovirus, đa dạng di truyền, gen CP, phong lan.
MỞ ĐẦUPhong lan là một trong những loài cây hoa được quan tâm phát triển nhất trong các loài hoa, bởi vì hoa lan đẹp, nhiều mầu sắc và kiểu dáng đa dạng. Nghề trồng hoa lan ở Việt Nam hiện đang mang lại giá trị kinh tế cao, tuy nhiên việc trồng hoa lan cũng gặp nhiều khó khăn do các loại bệnh gây ra. Một trong các loại bệnh gây nghiêm trọng nhất ở hoa lan là bệnh virus, làm giảm năng suất và chất lượng hoa. Có trên 50 loại virus gây bệnh trên hoa lan [1,8], trong đó Cymbidium mosaic virus (CymMV) và Odontoglossum ringspot tobamovirus (ORSV) được báo cáo là gây thiệt hại lớn nhất ở hoa lan [2,4,7,8].CymMV là virus khảm hoa lan, gây ra các hiện tượng vàng lá thể khảm, vết lõm hoại tử màu đen và các vết mất màu trên lá và hoa [2]. CymMV thuộc chi Potexviruses, hệ gen là sợi RNA đơn dương dài 6.227 nucleotide, tổ chức hệ gen gồm 3 vùng gen (RdRp, TGB và CP) với 5 khung đọc mở mã hóa cho các phân tử protein có trọng lượng 160 kDa (RdRp), 26 kDa/13 kDa/10 kDa (MP) và 24 kDa (CP) [5,7]. ORSV là virus đốm vòng hoa lan, gây ra các đốm vòng hoại tử màu đen nâu trên thân, lá và hoa [2]. ORSV thuộc chi Tobamoviruses, hệ gen là sợi RNA đơn dương dài 6.609 nucleotide với 4 khung đọc mở mã hóa cho các phân tử protein 126kDa/183 kDa (RdRp), 33 kDa (MP) và 18 kDa (CP) [3]. Trong đó, gen CP mã hóa cho protein vỏ của CymMV và ORSV được nghiên cứu nhiều nhất với mục tiêu tạo giống hoa lan kháng hai loài virus này. Các báo cáo cho thấy trình tự gen CP của CymMV và ORSV rất đa dạng khi phân lập từ các vùng miền khác nhau. Gen CP của CymMV phân lập ở Thái Lan có độ tương đồng di truyền 88,3-98,9%, trình tự gen CP của ORSV phân lập ở Singapore có độ tương đồng di truyền 97,4-99,3%, ở Hàn Quốc 96,6-99,7% v...