Chrześcijański demokrata wobec kryzysu demokracji w Europie lat trzydziestych: przypadek Alcide De Gasperiego

Abstract

Komentarze do sytuacji międzynarodowej, które Alcide De Gasperi, przywódca włoskiej Chrześcijańskiej Demokracji (DC) oraz powojenny premier Włoch, pisał w latach 1933-1938 dla watykańskiego dwutygodnika "l'Illustrazione vaticana", stanowią źródło pozwalające prześledzić ewolucję poglądów jednego z czołowych włoskich i europejskich chrześcijańskich demokratów w obliczu gwałtownego zwrotu ideologicznego w latach trzydziestych XX w., który przyniósł Europie wojnę, zniszczenie i długotrwały podział na dwie strefy wpływów. Inspiracją dla przyjrzenia się międzynarodowym komentarzom włoskiego polityka były badania Maurizia Cau oraz Paola Pombeniego. Pierwszy z historyków zwrócił uwagę, że problem intelektualnej aktywności De Gasperiego był przez historiografię często pomijany 1. Podejmując ten wątek, Cau zakreślił opozycję między "myślicielem politycznym" (political thinker), a "myślącym politykiem" (thinking politician), by w ten sposób wskazać, że o ile De Gasperiego nie można traktować jako ideologa ruchu chadeckiego albo katolickiego filozofa politycznego, o tyle działalność polityka z Trydentu nie była pozbawiona intelektualnej perspektywy 2. Do podobnych wniosków doszedł Paolo Pombeni, który użył formuły "katolicki intelektualista-polityk", co miało oznaczać przedstawiciela katolickiej elity, reprezentującego katolików jako grupę społeczną w jej politycznych zmaganiach z liberałami i socjalistami na początku XX w. 3 Lata dominacji faszyzmu we Włoszech, od delegalizacji partii politycznych w 1926 r. do upadku Mussoliniego w 1943 r., były dla De Gasperiego czasem przymusowego zawieszenia działalności politycznej, przez co biografowie włoskiego polityka nie poświęcali temu okresowi wiele uwagi 4. W latach "wewnętrznego wygnania" De Gasperi próbował współpracować z periodykami o orientacji chrześcijańsko-społecznej. Współpraca z "l'Illustrazione