Bizans El Yazmaları İle İlişkili Terimler ve Terminoloji Sorunu

Abstract

Bizans İmparatorluğu Orta Çağ'ın dinî, siyasal, kültürel ve sanatsal ortamına yön vermiş en önemli devletlerden biridir. İmparatorluğun ortaya çıkışından yıkılışına değin, binlerce eser kaleme alınmış ve kopya edilmiştir. Sanat tarihi çalışmalarında el yazmaları incelemeleri önemli bir yer tutsa da günümüze değin Bizans eserleri üzerine terminolojik bir sözlük oluşturulmamıştır. Bazı Türkçe çalışmalarda Bizans Sanatı'yla ilişkili kimi Antik Yunanca ve Latince terimlere rastlanır; ancak terimlerin Türkçe karşılığı bulunmamaktadır. Bizans el yazmaları ile ilişkili terimlerin birçoğunun da Türkçesi yoktur. Bu durumun temel nedeni, el yazmalarıyla ilişkili terimlerin, akademik çalışmalar dışında, kullanımına ihtiyaç duyulmamış olmasıyla açıklanabilir.El yazmaları birkaç yönden incelenir. Kodikolojik inceleme el yazmalarının malzeme ve teknik özellikleri, ölçüleri, kitabın formu, fasikül/tomarlar, dikişler, kapak özellikleri gibi kitapların somut yönüne dayanır. Paleografik incelemeler eserlerin metnindeki harflerin biçimleri, yazı karakteri, el yazısının karakteristik özellikleri, büyük ve küçük harflerin formları, satır ve sütun düzeni, başlık, kısaltma, ayraç, işaretçi gibi metin ve sayfa düzeniyle ilişkili yönlere odaklanır. İkonografik incelemeler ise el yazmalarının resimlerini baz alır. İkonografi metin-resim arasında kurulan ilişkiyi temel alarak, resimlerin konu seçkisini, kökenini, sanatsal üslubunu, resimlerdeki oran-orantı, perspektif gibi unsurları ele alarak yorumlamaktadır.Bu çalışmada Orta Çağ ve spesifik olarak Bizans el yazmalarına ilişkin kodikolojik ve paleografik terimlere, bu terimlerin uluslararası kataloglama ve envanter sistemlerindeki kısaltmalarına ve genel anlamda el yazmaları ile ilişkili akademik literatürdeki terminoloji sorununa değinilmektedir.