Bi̇r Hac El Ki̇tabi Örneği̇ “Hacilara Yâdi̇gâr”

Abstract

Her dinin kendine özgü kutsal mekânları vardır. Bu yerlerin ziyaret edilmesinin kişiye ebedî bir hayat kazandıracağına inanılmıştır. Bundan dolayı hac yollarındaki her türlü zorluk göze alınmış, hac kafileleri yılın belli dönemlerinde ibadetini gerçekleştirmek için bu yolculuklara çıkmıştır. Çoğunlukla geçmişteki ulaşım imkânlarının sınırlı olmasıyla bağlantılı olan bu sorunlar, günümüzde gelişen teknolojiyle birlikte değişmiş, çoğunlukla giderilmiştir. Şimdilerde hacı adayları ziyaretlerini daha kolay yapabilmektedirler.İslâm dininde haccın gerçekleştirildiği Mekke ile Medine Müslümanların yüzyıllardır bütün zorlukları göze alarak gitmek istediği en önemli şehirlerdir. Bu kutsal şehirlerle birlikte önemli zâtların ve mekânların ziyaret edilmesi ise hac güzergâhlarını önemli kılmıştır. Menâzil-i hac türündeki eserler, tarih boyunca izlenilen yollar hakkında önemli bilgiler vermektedirler. Bunun dışında haccın edâsını (menâsik) içeren ve hacca dair diğer eserler de geçmişin hac anlayış ve yolculuğuna ışık tutmaktadır.İçeriklerine ve yazılış amaçlarına göre dört grupta toplanabilen (Hac el kitapları, rehber nitelikli hac seyahatnameleri, hatıra ve rapor nitelikli hac seyahatnameleri, edebî hac seyahatnameleri) hacca dair eserler arasında en fazla edebî hac seyahatnâmeleri üzerinde araştırmalar yapıldığı görülmektedir. Hac el kitapları ise pratik bilgiler verme amacıyla yazıldığından şimdiye kadar üzerinde pek fazla durulmamıştır. Hâlbuki bu tür eserlerde tarihe ve kültüre yönelik pek çok unsura rastlamak mümkündür. Hac el kitaplarında haccın nasıl eda edileceği ön planda olsa da güzergâhlar, ziyaret yerleri, ulaşım vb. döneme ait bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca halka hitap eden bu eserlerdeki dil ve anlatımın dönemlere göre gösterdiği değişim araştırılması gereken başka bir konudur. Bu doğrultuda, çalışmamızda Hacılara Yâdigâr isimli matbu eserin tanıtım ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır.12 sayfadan oluşan Hacılara Yâdigâr isimli eserin kapağına "Hacılara Yâdigâr Mekke-i Mükerreme Medîne-i Münevvere Cidde Kuds-i Şerîf Şâm-ı Şerîf ve Surre-i Hümâyûn Manzaraları" yazılmış olup sayfalar 3 sütuna ayrılmıştır. Fotoğrafların da yer aldığı bu el kitabının biçim, içerik, dil ve anlatım olarak değerlendirilmesiyle dönemin hac ibadetinin nasıl gerçekleştirildiği, nelere dikkat edildiği, yolculukta hangi vasıtaların kullanıldığı, hacılara ne gibi önerilerde bulunulduğu, güzergâh boyunca nerelerin ziyaret edildiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca yapılan bu çalışmayla, günümüzdeki hac el kitaplarının XX. yüzyılın başlarında yazıldığı tahmin edilen bir örneği sunulmuştur. Bu tür eserlerin hazırlanışında yüzyıllara göre oluşan değişimlerin nasıl bir seyir izlediği ise ayrı bir araştırmanın konusu olup hac el kitapları hakkında toplu değerlendirmelerin yapılmasını gerektirmektedir.