A proposal on the watershed based investigation and management of Turkish air quality

Abstract

Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Türkiye'de yoğun şehirleşme ve endüstrileşme, yanlış yer seçimi, motorlu taşıtlar, kalitesiz yakıt kullanımı gibi nedenlerle birçok şehirde, özellikle soğuk dönemde ( Ekim-Mart arası), hava kalitesi bozulmuştur. Beşeri faktörlerle ortaya çıkan hava kirliliği, doğal ortam koşulları tarafından da desteklenerek belli bir süre içerisinde yüksek konsantrasyonlarda hissedilmiştir. Türkiye hava kalitesinin havza ölçeğinde değerlendirilmesi, kirletici kaynaklarının modellenmesi ve ekosistemin korunması açısından zorunluluk arz etmektedir. Havzalar, doğal özellikleri ve kullanım amacına göre birbirinden farklı birçok gruba ayrılsalar da, sınırları doğal kriterlerle belirlenenler, daha keskin bir görüntü oluştururlar. İdari, siyasi veya ekonomik ayrımlardan uzak; tamamen doğal koşullarla (jeolojik-jeomorfolojikhidrolojik) sınırlandırılmış havzalar, doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilir planlanma açısından elverişli birer ünitedir. Bu anlamda, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeğinin esas alınması daha gerçekçidir. Türkiye'deki arazi varlığı dikkate alındığında, havza sistemi ve havza yönetimi çalışmaları büyük önem kazanmaktadır. Çalışmada, kükürt dioksit (SO 2 ) ve partiküler maddeye (PM 10 ) bağlı olarak havza ölçeğinde hava kalitesinin zamansal ve mekansal değişimi incelenmiştir. Bu verilerin hava kalitesi üzerindeki etkileri ve dağılımları, coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla üretilen haritalarla değerlendirilmiştir. Havzalara ait kirletici değerleri, "06.06.2008 tarih ve 26898 Sayılı Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği'nde bulunan Kış Sezonu Limit Değerleri ve Avrupa Birliği-Türkiye Limit Değerleri" ile karşılaştırılmıştır. Bu çalışmada ulaşılan sonuçlar, Türkiye havzalarının hava kalitesinin zamansal ve mekânsal değişimi hakkında fikir verecektir. Ayrıca havza yönetimi kapsamında, doğal kaynakların kullanımını yönlendirme -organize etme sürecinde; hava kalitesinin dikkate alınmasına ve modelleme-koruma çalışmalarının havza ölçeğinde sürdürülmesine katkı sağlayacaktır.