İktisadın temel konusu olan insan ana akım iktisat teorilerinde homoeconomicus olarak tanımlanmakta ve ekonomik insanın varsayımlar altında her zaman rasyonel davrandığı, kararları ile ilgili tam bilgiye sahip olduğu, faydasını maksimize edecek kararlar verdiği kabul edilmektedir. Böylece insanların iktisadi hayatta sınırsız istekleriyle kıt kaynakların olduğu bir dünyada, tercihler arasında hep aynı kararı vermesi beklenmektedir. Fakat hayatının her aşamasında tercihleri arasında bir karar problemi ile karşı karşıya kalan insan, ana akımın varsaydığı gibi her zaman beklenen kararlar vermeyebilmektedir. İnsan psikolojik bir canlı olarak tercihleriyle ilgili elde edebildiği bilgilerle sezgileri, duygusal ve bilişsel önyargıları, sosyal çevresi, kültürü gibi daha birçok faktörün etkisi altında beklenenden farklı kararlar verebilmektedir. Böylece davranışsal yaklaşımla, ana akımın rasyonalite ve fayda kavramlarının yerini psikolojik, duygusal, sezgisel, sosyal, kültürel faktörler almakta, insan psikolojisi ön plana çıkmaktadır. İnsanların pek çok faktörden etkilenebildiği göz önüne alınarak sınırlı rasyonel davranabildiği, kararlarında her zaman faydasını maksimize edecek objektif kararlar vermesi beklenirken farklı önceliklerle, anlık hazzını ön plana çıkaran subjektif kararlar verebildiği kabul edilmektedir. Dolayısıyla davranışsal yaklaşım, farklı bir bakış açısı getirerek, ana akımın iktisadi hayattaki insanı açıklama gücünü artırmaktadır. Çalışmanın amacı da insan davranışının ana akım iktisattan davranışsal iktisada olan süreçteki önemli noktalarını literatür taraması ile bir araya getirerek davranışsal yaklaşımın bakış açısıyla iktisadi hayattaki insanı açıklamaktır.
Ülke ekonomilerinin gelişiminin ve ekonomik kalkınmanın sağlanabilmesi için önemli göstergelerden biri finansal piyasalardır. Finansal piyasalar fon arz eden ve fon talep eden ekonomik birimleri finansal aracılar yardımıyla bir araya getirerek fon akışını gerçekleştirmektedir. Fon fazlası olan tasarruf sahipleri tasarruflarını değerlendirerek getiri kazanmakta, fon ihtiyacı olanlar da finansal piyasalardan borçlanarak yatırımlarını veya tüketimlerini gerçekleştirebilmektedir. Dolayısıyla finansal piyasaların etkin çalışması ve istikrarı ülke ekonomileri için önem kazanmaktadır. Fakat finansal piyasalarda yaşanan krizler, anomaliler ve fiyat dalgalanmaları piyasaların işleyişini etkilemektedir. Piyasalarda görülen fiyat dalgalanmaları finansal varlık fiyatlarının ortalama değerinden ani sapması, volatilite olarak tanımlanmaktadır. Volatilite bir anlamda finansal varlık fiyatlarının risk seviyesini ifade etmektedir. Bu nedenle varlık fiyatlarında görülen volatilitenin izlenmesi ve modellenmesi gerekmektedir. Böylece piyasalarda risk yönetimi sağlanmakta, piyasa aktörlerine daha güvenli bir yatırım ortamı sunulabilmekte, piyasaların istikrarı sağlanabilmektedir. Çalışmada, Borsa İstanbul 100 Endeksinin 03.02.1986 ve 30.12.2022 tarihleri arasındaki günlük verileri kullanılarak geniş bir data seti ile volatilitesi modellenmektedir. Daha önceki benzer çalışmalar incelendiğinde Endeks getirilerinin volatilitesi üzerine yapılan analizler bulunmaktadır. Fakat veri setleri dikkate alındığında endeksin başlangıcından 2022 yılı sonuna kadar, geniş bir zaman aralığında volatilitenin koşullu değişen varyans modelleriyle incelendiği çalışmanın literatüre katkı sağlaması amaçlanmaktadır. Araştırmada değişen varyans sorunu için farklı modeller oluşturulmakta, seçim kriterleri değerlendirildiğinde incelenen döneme en uygun model olarak GARCH(2,1) modeli tercih edilmektedir.
Tüm dünyayı olumsuz Ģekilde etkileyen ve etkisi halen devam eden COVID-19 pandemi süreci ile ilgili yetkililer tarafından birçok olumlu ya da olumsuz haber açıklanmaktadır. Bu haberler de finansal yatırımcılar üzerindeki etki derecesi ve süresine göre özelikle ülke ekonomilerinin baĢlıca göstergelerinden olan menkul kıymet borsalarında farklı reaksiyonlara, fiyat anomalilerine sebep olmaktadır. ÇalıĢmada Aralık 2019 ve Aralık 2020 tarihleri arasında Türkiye'de ve dünyada özellikle COVID-19 pandemisi ve geliĢimiyle ilgili yetkililer tarafından açıklanan, seçilen beĢ haberin etkisi Olay Analizi YaklaĢımıyla AĢırı Reaksiyon Hipotezi ile Borsa Istanbul (BIST30) Endeksi pay senetleri üzerinde test edilmektedir. Yapılan analiz sonucunda, BIST30 Endeksi (XU030) pay senedi yatırımcılarının yaĢanan süreçteki olumsuz haberlere olumlu haberlerden daha fazla reaksiyon verdiği, ayrıca yurtiçi haberlerin global haberlere göre daha çok aĢırı reaksiyon anomalisine neden olduğu tespit edilmektedir.
Geleneksel finans teorileri finansal piyasalarda finansal yatırımcının her zaman rasyonel davrandığını, yatırım kararlarında getirisini maksimize edecek kararlar verdiğini, tam bilgiye sahip olduğunu, piyasada işlem maliyetlerinin olmadığını varsaymaktadır. Piyasalarda tüm bilgi finansal varlık fiyatlarına hızla yansımakta, varlık fiyatları gerçek değerini yansıtmakta, normalin üzerinde getiri fırsatı oluşmamaktadır. Bu piyasa etkinliğiyle tanımlanmakta ve Etkin Piyasalar Hipotezi ile açıklanmaktadır. Fakat geleneksel teoriler piyasalardaki finansal yatırımcıların yatırım kararları nedeniyle oluşan anormal varlık fiyatlarını açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle açıklanmakta güçlük çekilen finansal krizler, fiyat anomalileri yatırımcı davranışını da dikkate alan davranışsal finans yaklaşımıyla daha iyi açıklanmaya çalışılmaktadır. Çalışmada BIST30 Endeks getirisinden hesaplanan ±4 standart sapma değerleri ile tespit edilen örneklem olarak seçilen haberlerin BIST30 Endeks pay senetleri yatırımcısı üzerindeki etkileri Olay Analizi Yöntemi ile araştırılmaktadır. Analiz sonuçları BIST30 Endeksinde haber etkisi sonucu anormal getiri oluştuğunu ve piyasanın yarı güçlü formda etkin olmadığını göstermektedir. BIST30 Endeks pay senetlerinde olumlu haber etkisi sonrası negatif trend başlarken, olumsuz haber etkisi sonrasında ise pozitif trend başlamaktadır. Ayrıca demografik olarak Isparta ilindeki yatırımcı verileri analiz edildiğinde 40 yaş altı daha çok sayıdaki yatırımcı, daha küçük değerdeki portföylerle piyasada işlem yaparken, 40 yaş üstü daha az sayıdaki yatırımcı daha büyük portföylerle yatırım yapmayı tercih etmektedir.
scite is a Brooklyn-based organization that helps researchers better discover and understand research articles through Smart Citations–citations that display the context of the citation and describe whether the article provides supporting or contrasting evidence. scite is used by students and researchers from around the world and is funded in part by the National Science Foundation and the National Institute on Drug Abuse of the National Institutes of Health.
hi@scite.ai
10624 S. Eastern Ave., Ste. A-614
Henderson, NV 89052, USA
Copyright © 2024 scite LLC. All rights reserved.
Made with 💙 for researchers
Part of the Research Solutions Family.