RECENSIESde met de allerhoogste lof het jaar ervoor te Erlangen verkregen doctorstitel. Schilder, de zoon van een jong overleden Kamper sigarenmaker, had dankzij de steun van meer gegoede geloofsgenoten kunnen 'doorleren'. In 1914 werd hij gereformeerd predikant. Al snel viel hij op, door zijn brede belangstelling, grote belezenheid, literaire begaafdheid en zucht tot polemiek. In de jaren twintig werd De Reformatie, ' weekblad tot opbouw van het gereformeerde leven', meer en meer zijn mondstuk. Hij ging daarin de vraagstukken waarmee de gereformeerden in het Interbellum bezig waren bepaald niet uit de weg: de spanning tussen de afgescheiden en dolerende tradities, het probleem van Kuypers erfenis, van isolement en oecumene, van generatiewisseling en standsverschillen. Dee weet aannemelijk te maken, dat Schilder door de keuze voor een strikt confessionele benadering probeerde te ontkomen aan traditionalismen van verscheiden aard: de actualiteit van de gereformeerde belijdenis werd door hem in tal van discussies verdedigd. Het spreekt vanzelf, dat hem dat aanhang en tegenstanders opleverde. Binnen de eigen kerken, maar ook daarbuiten: aan de vanzelfsprekendheden van het gereformeerde isolationisme stoorde hij zich weinig. Anderzijds werden ook tegenstellingen verdiept door zijn aandringen op fundamentele en principiële discussie.Schilders levensloop en ontwikkeling tot 1934 is door Dee nauwkeurig nagezocht en precies weergegeven. Zijn boek biedt veel materiaal en de auteur loopt in de interpretatie daarvan de lezer niet voor de voeten. Hoewel vanzelfsprekend op Schilder gericht, geeft dit boek een duidelijk zicht op de niet al te verheven sfeer in de al met al nogal beperkte gereformeerdkerkelijke wereld van die jaren.Die kwalificaties worden niet geheel weggenomen door de besliste veroordeling van het lidmaatschap van de NSB door de synode van de gereformeerde kerken in Nederland in 1936. Er kwam achterde schermen immers heel wat getrek en geduw aan te pas, voordat het zover was. Die synode-uitspraak was vooral Schilders werk. Kamphuis laat zien, hoe ze in zijn gereformeerd geloven haar vanzelfsprekend lijkende oorsprong vond. Het is jammer, dat Kamphuis, ondanks de titel van zijn verhandeling, niet het volle verhaal van de opstelling van Schilder tegenover het nationaal-socialisme biedt, door alle details, ook van het vervolg gedurende de oorlogsjaren te geven. G. J. Schutte J. J. van der Werf, Industrie en regio. Een economisch historische studie naar de rol van de industrie in de provincie Groningen 1840-1980 (Dissertatie UvA 1989 Groningen: Wolters Noordhoff, 1989, xi + 290 blz., ƒ65,-, ISBN 90 01 94511 2).