Kratak sadržajUvod. Poslednjih 50 godina, kao rezultat stalnog napretka u istraživanju malignih bolesti, otkrivene su mnoge strukture na tumorskim ćelijama koje se ponašaju kao antigeni. To su makromolekule čija pojava i promene koncentracije ukazuju na genezu i rast malignih tumora i nazivaju se tumorskim markerima. Oni mogu biti strogo specifični, karakteristični samo za jedan tip tumora ili se mogu naći na malignim ćelijama različitih tumora. Često su prisutni i na normalnim ćelijama, bilo samo u pojedinim fazama razvoja ćelije (u embrionalnoj fazi), bilo u smanjenim količinama, ili prikriveni, tako da tek po otkrivanju postaju dostupni ćelijama imunog sistema. Ovi antigeni se nazivaju zajedničkim imenom tumor asocirani antigeni i nisu specifični samo za jedan tumor, već mogu da se javljaju na velikom broju maligno transformisanih ćelija, ali i na nekim normalnim ćelijama. Do sada je opisan veći broj tumor asociranih antigena koji su našli kliničku primenu. Mada još uvek nisu otkriveni tumorski markeri koji su visoko dijagnostički osetljivi i specifični i koji bi mogli da se koriste za otkrivanje karcinoma asimtomatske populacije, njihova pouzdanost u praćenju onkološih bolesnika opravdava kliničku primenu. Ključne riječi: tumorski markeri, klinička primena UvodUprkos velikom napretku u dijagnostici i terapiji, maligni tumori i dalje imaju lošu prognozu i predstavljaju veliki socijalno-medicinski problem. Oko 25% mortaliteta u Evropi i Severnoj Americi čine maligni tumori [1]. Kako je za lečenje malignih bolesti od presudnog značaja njihovo što ranije otkrivanje, ulažu se veliki napori naučne zajednice kako bi se razvile dijagnostičke metode koje bi omogućile ranu dijagnozu malignih tumora. Takozvani "tumorski markeri" su rezultat takvih napora. To su makromolekule čija pojava i promene koncentracije, na neki način, ukazuju na genezu i rast malignih tumora. Mogu biti karakteristični samo za jedan tip tumora ili se mogu naći na malignim ćelijama različitih tumora. Često su prisutni i na normalnim ćelijama, bilo samo u pojedinim fazama razvoja ćelije (u embrionalnoj fazi), bilo u smanjenim količinama, ili prikriveni, tako da