Φως Ιλαρόν

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί ο τεχνητός φωτισμός στο Βυζάντιο. Ο τεχνητός φωτισμός σε όλη τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο ταυτίζεται με τη φωτιά, καθώς ό,τι φώτιζε έκαιγε και ό,τι έκαιγε φώτιζε. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο ρόλος που διαδραμάτιζαν ως φωτιστικό μέσο οι φωτιές. Το πιο απλό μέσο, η ανοιχτή φωτιά, κατά περίσταση, λειτουργούσε στο ύπαιθρο ως κύριο φωτιστικό μέσο. Οι εστίες, μόνιμες και φορητές, σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις εξυπηρετούσαν τον φωτισμό και ακόμη και σ’ αυτές με συμπληρωματικό τρόπο.Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στους πυρσούς που αποτέλεσαν την απλούστερη μορφή φωτιστικών μέσων. Διακρίνονται σε αυτούς που αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από αναλώσιμο υλικό και τους πυρσούς που ήταν επαναχρησιμοποιήσιμοιΤο επόμενο κεφάλαιο αφορά τα κεριά, τόσο αυτά από ζωικό λίπος όσο και τα μελισσοκέρια, τα οποία αποτέλεσαν σαφώς μία μετεξέλιξη των πυρσών. Η ευχάριστη οσμή του μελισσόκερου σε συνδυασμό με την ελάχιστη εκπομπή καπνού τα κατέστησαν ιδιαίτερα προσφιλή ώστε να υιοθετηθούν άμεσα από τη χριστιανική Εκκλησία. Το τέταρτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τα λυχνάρια τα οποία συνεχίζοντας μία παράδοση αιώνων αποτέλεσαν ένα από τα συνηθέστερα μέσα φωτισμού στο Βυζάντιο. Στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο τα πήλινα, κατασκευασμένα με πήλινες ή γύψινες μήτρες λυχνάρια ήταν σαφέστατα αυτά που κυριάρχησαν και αποτέλεσαν την πλειονότητα των φωτιστικών σκευών. Η παραγωγή με μήτρα αποτέλεσε μία αξιοσημείωτη παρένθεση στη διαχρονική σχεδόν κυριαρχία των τροχήλατων λυχναριών από την περίοδο της εμφάνισής τους και έπειτα και είχε ως αποτέλεσμα να τεθεί στο περιθώριο η παραγωγή των τροχήλατων λυχναριών. Τα μετάλλινα, κλειστού τύπου, λυχνάρια είναι παρόμοια με τα πήλινα με τη διαφορά ότι στα μετάλλινα προσέθεταν συνήθως ένα κάλυμμα για την οπή πλήρωσης και κατά περίσταση διαμόρφωναν έναν ανακλαστήρα επάνω από τη λαβή και έναν «κολεό», δηλαδή μία ειδική υποδοχή, για να προσαρμόζεται το λυχνάρι στην αιχμηρή απόληξη των μετάλλινων λυχνοστατών. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι καντήλες, δηλαδή, φωταγωγά δοχεία, ανοιχτού σχήματος χωρίς μυκτήρα, στα οποία το ελλύχνιόν τους, μέσω του οποίου καιγόταν το καύσιμο, βρισκόταν εντός του χείλους του σκεύους και όχι επάνω από αυτό ή έξω από αυτό όπως συνέβαινε με τα λυχνάρια. Οι γυάλινες καντήλες αποτέλεσαν την πιο μεγάλη επινόηση της Ύστερης Αρχαιότητας στο θέμα του φωτισμού. Πράγματι αυτές εμφανίστηκαν από τις αρχές του 3ου αι. στην Αίγυπτο και στην Ανατολική Μεσόγειο και άρχισαν να συναγωνίζονται τα λυχνάρια. Στο έκτο κεφάλαιο παρατίθενται όσα αφορούν τα μέσα υποστήριξης ή ανάρτησης των φωτιστικών. Η εξέλιξη των αντικειμένων υποστήριξης ή ανάρτησης των φωτιστικών σχετίζεται άμεσα με την εξέλιξη των φωτιστικών ειδών και αναπόφευκτα προκύπτει ως άμεσο επακόλουθό της. Το επόμενο κεφάλαιο αφορά τα φανάρια ως μέσα προστασίας των φωτιστικών πηγών ενώ το όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο τα μέσα συντήρησης των φωτιστικών, δηλαδή τα αναλώσιμα υλικά για τη συντήρηση των φωτιστικών και τα εξαρτήματα για την πλήρωση, την καλή λειτουργία, τη συντήρηση και την κατάσβεση των φωτιστικών.