Ταφικά Μνημεία Των Αυτοκρατορικών Χρόνων Από Την Άνω Μακεδονία

Abstract

Τα ταφικά μνημεία που περιλαμβάνονται στην παρούσα μελέτη προέρχονται από την Άνω Μακεδονία και συγκεκριμένα από το τμήμα που βρίσκεται εντός του ελληνικού χώρου, καθώς και από το νότιο τμήμα του σύγχρονου κράτους της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας. Σκοπός μας ήταν να εξετάσουμε την τοπική παραγωγή αλλά και τις επιδράσεις που αυτή δέχτηκε από σημαντικά καλλιτεχνικά κέντρα παραγωγής επιτύμβιων μνημείων, όπως αυτά της Βέροιας και της Θεσσαλονίκης. Τα μνημεία χρονολογούνται στους αυτοκρατορικούς χρόνους, ενώ παρουσιάζονται και κάποια του β΄ μισού του 1ου αι. π.Χ. Η Άνω Μακεδονία μια ορεινή περιοχή με πολλά ποτάμια και λίμνες, χαρακτηρίζεται από διάσπαρτους οικισμούς, από κώμες και αγροικίες οι οποίες και θα οργανώνονταν γύρω από κάποιο κέντρο με τα χαρακτηριστικά πόλης. Οι οικισμοί θα ήταν οργανωμένοι κατά μήκος των οδικών αρτηριών, όπου και θα στήνονταν τα επιτάφια μνημεία. Υπήρξε δυσκολία στη μελέτη των μνημείων, καθώς προέρχονται από όλη την περιοχή της Άνω Μακεδονίας, αποτελούν προϊόντα παραδόσεων και περισυλλογών και στερούνται αρχαιολογικού context. Οι πληροφορίες για τις συνθήκες εύρεσής τους είναι μηδαμινές. Μελετήθηκαν από άποψη τυπολογίας, τεχνοτροπίας και εικονογραφίας. Κατηγοριοποιήθηκαν με βάση την προέλευση και την εικονογράφησή τους. Σκοπός της μελέτης μας ήταν να μελετηθούν τα εικονογραφικά σχήματα σε όλη την περιοχή εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές. Παρατηρείται μία σαφής διαφοροποίηση ανάμεσα στο βόρειο και στο νότιο τμήμα της Άνω Μακεδονίας τόσο ως προς την τυπολογία όσο και ως προς την εικονογραφία. Στα βόρεια ανιχνεύεται ρωμαϊκή επιρροή, καθώς απαντώνται ταφικά ανάγλυφα που ενσωματώνονται σε μεγαλύτερα κτιστά μνημεία κατά τα πρότυπα της Ρώμης, υιοθετούν την απεικόνιση των μορφών ως προτομές, επιλέγουν την παρατακτική απεικόνιση βραχύσωμων μορφών σε χαμηλό ανάγλυφο, ενώ δείχνουν και μια ιδιαίτερη προτίμηση στη θεόμορφη απεικόνιση των μορφών, στην εξομοίωσή τους δηλαδή με κάποια θεότητα μέσω χαρακτηριστικών συμβόλων της τελευταίας. Αντίθετα ο νότος παρουσιάζει μια σταθερή προσήλωση στις ελληνιστικές παραδόσεις που απαντώνται στα αττικά εργαστήρια και λιγότερα στα θεσσαλικά. Η πλειονότητα των μνημείων αφορούν ελεύθερες στήλες με μεγάλες διαστάσεις και απεικόνιση των μορφών με βάθος και πλαστικότητα. Δεν υπάρχουν σκηνές «νεκρόδειπνων», απεικονίσεις προτομών, ενώ και οι θεόμορφες απεικονίσεις σχεδόν εκλείπουν. Η γειτνίαση με την Εγνατία οδό αλλά και οι δρόμοι περάσματα προς την Κάτω Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη νότια Ελλάδα επέδρασαν καθοριστικά στην καλλιτεχνική ταυτότητα των περιοχών. Επικρατούν οι τύποι της Μικρής και Μεγάλης Ηρακλειώτισσας, της ιματιοφόρου για τις γυναίκες και του κανονικού ιματιοφόρου, του ήρωα ιππέα για τους άνδρες. Υπάρχει διακίνηση προτύπων και παραγωγή έργων που παρουσιάζουν τεχνοτροπικές και εικονογραφικές ομοιότητες όχι μόνο μέσα στα πλαίσια της Άνω Μακεδονίας αλλά και έξω από αυτή. Η παραγωγή των ταφικών μνημείων παρουσιάζει έναν επαρχιακό χαρακτήρα και σχετίζεται και με την κοινωνία στα πλαίσια της οποίας αναπτύσσεται. Μιας κοινωνίας που επιθυμεί να διασώσει τη μνήμη των νεκρών της.