Συναισθηματικές Αντιδράσεις Στην Εκφραστική Παράμετρο Της Συμφωνίας/Διαφωνίας Κατά Τη Μουσική Ακρόαση Και Η Σημασία Τους Για Τη Μουσική Εκπαίδευση

Abstract

Το φαινόμενο της συμφωνίας/διαφωνίας χαρακτηρίζει κάθε ακουστική εμπειρία, επηρεάζοντας με αποφασιστικό τρόπο τις συναισθηματικές αντιδράσεις των ακροατών. Στην παρούσα διατριβή μελετήθηκε η επιρροή των διαφορετικών επιπέδων συμφωνίας/διαφωνίας στην αντίληψη συγκεκριμένων συναισθηματικών διαστάσεων (φορτίο, διέγερση, ένταση), και στην αντίληψη των βασικών συναισθημάτων της χαράς, της λύπης, του φόβου και του θυμού. Επιπλέον, μελετήθηκε το αποτέλεσμα πάνω στην προτίμηση των ακροατών, καθώς και η επίδραση του φύλου, της ηλικίας και της προηγούμενης μουσικής εκπαίδευσης. Η μεθοδολογία περιλάμβανε τη συμπλήρωση τριών ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων δύο ειδών: Το ερωτηματολόγιο Ι εστίαζε στη λεκτική αξιολόγηση των συναισθηματικών καταστάσεων που γίνονταν αντιληπτές κατά την ακρόαση μουσικών ερεθισμάτων, ενώ τα ερωτηματολόγια ΙΙ και ΙΙΙ ήταν εμπλουτισμένα με οπτικά ερεθίσματα. Τα μουσικά ερεθίσματα ήταν πρωτότυπα μουσικά κομμάτια σε τρεις παραλλαγές με διαφορετικούς βαθμούς διαφωνίας. Τα οπτικά ερεθίσματα ήταν φωτογραφίες και βίντεο που απεικόνιζαν διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις. Στην έρευνα συμμετείχαν ενήλικες (83 στο ερωτηματολόγιο Ι, 54 στο ερωτηματολόγιο ΙΙ, 52 στο ερωτηματολόγιο ΙΙΙ), 29 παιδιά προεφηβικής ηλικίας (11-12 χρονών) και 13 νήπια (5-6 χρονών). Το κύριο πόρισμα της μελέτης ήταν το γεγονός ότι ο δομικός παράγοντας της συμφωνίας/διαφωνίας έχει επίπτωση σε μεγάλο βαθμό στις συναισθηματικές αντιδράσεις των ακροατών, καθώς επηρεάζει σε σημαντικό στατιστικά βαθμό το σύνολο των συναισθηματικών διαστάσεων και των βασικών συναισθημάτων που εξετάστηκαν, με μεγαλύτερη επίδραση πάνω στην αντίληψη του φορτίου, της χαράς, του φόβου και του θυμού. Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι όσο αυξάνει το επίπεδο διαφωνίας αυξάνεται η διέγερση, η ένταση και τα πιο αρνητικά συναισθήματα του φόβου και του θυμού, ενώ μειώνεται το φορτίο, η χαρά και η λύπη. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες δεν έδειξαν ιδιαίτερη ευαισθησία κατά την αναγνώριση και αξιολόγηση του μέτριου βαθμού διαφωνίας. Η αντίληψη των περισσότερων συναισθηματικών καταστάσεων άλλαζε μόνο όταν υπήρχε μεγάλη διαφοροποίηση στο βαθμό διαφωνίας. Το φύλο φάνηκε να έχει μικρή επίδραση, καθώς οι άντρες είχαν την τάση να συνδέουν τους μέτριους βαθμούς διαφωνίας περισσότερο με αρνητικά συναισθήματα με μεγαλύτερη διέγερση, πιθανώς αντιλαμβανόμενοι το βαθμό διαφωνίας ως απειλητικό σήμα. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας αποκάλυψαν μια μεγάλη διαφορά στη συμπεριφορά μεταξύ των νηπίων και των ενηλίκων, σχεδόν απόλυτη συμφωνία μεταξύ των παιδιών προεφηβικής ηλικίας και των ενηλίκων, και ελάχιστες διαφοροποιήσεις μεταξύ των ενηλίκων. Συμπερασματικά, ο μουσικός εκφραστικός παράγοντας της συμφωνίας/διαφωνίας φαίνεται να είναι αρκετά πολιτισμικά εξειδικευμένος, αποτέλεσμα κυρίως της έκθεσης στην εκάστοτε μουσική κουλτούρα, καθώς οι συναισθηματικές αντιδράσεις των παιδιών απέναντί του έχουν παγιωθεί και μοιάζουν με εκείνες των ενηλίκων μέχρι την ηλικία των 11-12 χρόνων. Η προηγούμενη μουσική εκπαίδευση δεν έδειξε να επιδρά ιδιαίτερα πάνω στις συναισθηματικές αντιδράσεις των συμμετεχόντων προς τη μουσική συμφωνία/διαφωνία. Αντίθετα, η επίδραση πάνω στη μεταβλητή της προτίμησης ήταν πολύ μεγάλη. Τα σύμφωνα μουσικά κομμάτια συγκέντρωσαν τις μεγαλύτερες προτιμήσεις ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία και τη μουσική εκπαίδευση των συμμετεχόντων, σύμφωνα και με προηγούμενες έρευνες. Όσον αφορά τη μεθοδολογία, τόσο η λεκτική μέθοδος όσο και η χρήση οπτικών ερεθισμάτων παρήγαγαν παρόμοια αποτελέσματα, γεγονός που τις καθιστά εξίσου αποτελεσματικές μεθοδολογίες στη μελέτη των μουσικών συναισθημάτων. Στο τέλος της παρούσας διατριβής διατυπώθηκαν αναλυτικά προτάσεις για παιδαγωγικές εφαρμογές σύμφωνες με τα πορίσματα, με δύο κατευθύνσεις: α) προτάσεις που δίνουν έμφαση στη συναισθηματική αγωγή των παιδιών, μέσω της καλλιέργειας και αξιοποίησης των μουσικών συναισθημάτων, και β) προτάσεις που προάγουν τη διδασκαλία της εκφραστικής παραμέτρου της συμφωνίας/διαφωνίας, δεδομένου ότι η αναγνώριση των διαφόρων ακουστικών παραμέτρων είναι απαραίτητη για την επιτυχημένη επικοινωνία του συναισθηματικού μηνύματος των μουσικών δημιουργών.