Συμβολή Των Κειμένων Επιστημονικής Φαντασίας Στη Διδασκαλία Των Φυσικών Επιστημών

Abstract

Η παρούσα διατριβή εντάσσεται στο ερευνητικό πεδίο Επιστήμη και Λογοτεχνία στο πλαίσιο Εκπαίδευσης Φυσικών Επιστημών και αφορά στη διερεύνηση ένταξης πολιτισμικών στοιχείων, όπως η λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας, στη διαδικασία διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση . Κύριος στόχος της έρευνας ήταν η διερεύνηση των παραμέτρων του κριτικού και περιβαλλοντικού γραμματισμού στα κείμενα (ιστορίες) επιστημονικής φαντασίας με σκοπό την αξιοποίησή τους στην Εκπαίδευση των Φυσικών Επιστημών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Επειδή η επιστημονική φαντασία δεν είναι διαδεδομένο λογοτεχνικό είδος στην Ελλάδα η ερευνητική διαδικασία προσανατολίστηκε στα κείμενα (σύντομα διηγήματα και σύντομες ιστορίες) τα οποία είναι δημοσιευμένα στα ελληνικά περιοδικά, στις Ανθολογίες και Συλλογές επιστημονικής φαντασίας. Για την ανάλυση των κειμένων, λόγω της ιδιαιτερότητας της επιστημονικής φαντασίας ως λογοτεχνικού είδους, χρησιμοποιήσαμε τη μέθοδο της «Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχομένου» συνδυαστικά με τις αρχές της μεθόδου ανάλυσης κειμένων καθώς επίσης και με τις αρχές της πολιτισμικής ανάλυσης και της κριτικής ανάλυσης των μελετητών κειμένων επιστημονικής φαντασίας.Η ανάλυση των κειμένων έγινε στη βάση των εξής ερευνητικών αξόνων: α) τα θεματικά πεδία των Φυσικών Επιστημών και της Τεχνολογίας, β) την ‘εικόνα’ της επιστήμης, γ) την ‘εικόνα’ των επιστημόνων και δ) τα περιβαλλοντικά ζητήματα.Από την ανάλυση των κειμένων προέκυψαν τα εξής: Τα κείμενα επιστημονικής φαντασίας αναφέρονται σε σύγχρονα επιστημονικά και τεχνολογικά θέματα. Στα κείμενα αναδεικνύεται η επιρροή της πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας στην επιστημονική έρευνα καθώς και ζητήματα ηθικής που αφορούν στην άσκηση της επιστημονικής πρακτικής, ενώ οι επιστήμονες παρουσιάζονται ως ‘συνήθεις’ άνθρωποι επικεντρωμένοι στην προσπάθεια επίλυσης κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων. Επίσης, τα κείμενα αναφέρονται σε πλήθος περιβαλλοντικών προβλημάτων που αφορούν τόσο στο γήινο όσο και στο εξωγήινο περιβάλλον και διατυπώνονται προβληματισμοί για ηθικά ζητήματα σχετικά με το περιβάλλον, κυρίως όσον αφορά στην επίδραση του ανθρώπινου πολιτισμού στο φυσικό περιβάλλον. Επομένως, τα κείμενα επιστημονικής φαντασίας προσφέρουν ένα διευρυμένο πεδίο αναφοράς τόσο στη διαδικασία κριτικής προσέγγισης των επιστημονικών και τεχνολογικών πρακτικών στο πλαίσιο εκπαίδευσης των Φυσικών Επιστημών όσο και στην κοινωνικο-πολιτισμική κατανόηση της επιστήμης και της τεχνολογίας και με αυτόν τον τρόπο συνεισφέρουν στην εκπαίδευση μίας νέας γενιάς επιστημονικά, πολιτικά και περιβαλλοντικά εγγράμματων πολιτών, η οποία λαμβάνει ενεργό ρόλο στις κοινωνικές διαδικασίες.Επειδή τα κείμενα της παρούσης έρευνας απευθύνονται σε ενήλικες αναγνώστες σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε Διδακτική Παρέμβαση, η οποία συγκροτείται στη βάση δύο Μελετών Περίπτωσης με θέματα «Εξωγήινη Νοημοσύνη» και «Όψεις της Τεχνολογίας» αντίστοιχα, όπου οι μαθητές ΣΤ΄ τάξης δύο δημοτικών σχολείων ανέλυσαν επιλεγμένα κείμενα επιστημονικής φαντασίας, από το δείγμα της έρευνας, συμπλήρωσαν διαμορφωμένα φύλλα εργασίας και έγραψαν τις δικές τους ιστορίες. Και στις δύο Μελέτες Περίπτωσης οι μαθητές ανταποκρίθηκαν στη διαδικασία ανάλυσης των κειμένων, παρόλο που δεν ήταν εξοικειωμένοι με την επιστημονική φαντασία, και έθεταν ερωτήματα και προβληματισμούς όχι μόνο για επιστημονικά θέματα αλλά και για ηθικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα.