Στατιστικά Μοντέλα Προσέγγισης Παραγόντων Συνδεδεμένων Με Τη Διάρκεια Πανεπιστημιακών Σπουδών

Abstract

Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στη μελέτη παραγόντων που συνδέονται με τη διάρκεια των πανεπιστημιακών σπουδών λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Η διατριβή διαρθρώνεται σε δύο μέρη με θεωρητικό και εμπειρικό προσανατολισμό αντιστοίχως. Στο πρώτο μέρος αναπτύσσεται ένα θεωρητικό - μεθοδολογικό πλαίσιο/μοντέλο για την προσέγγιση και την ερμηνεία των παραγόντων που συνδέονται με τη διάρκεια των σπουδών ενώ, στο δεύτερο μέρος ελέγχονται εμπειρικά οι υποθέσεις του μοντέλου σε δεδομένα από το Πάντειο Πανεπιστήμιο.Ειδικότερα, στο πρώτο μέρος, ορίζεται αρχικά μια τυπολογία στάσεων και συμπεριφορών προσαρμογής του φοιτητή στο περιβάλλον του πανεπιστημίου, που περιγράφει τη διαδικασία αποφοίτησης και αποτυπώνει τις ιδιομορφίες της ελληνικής πραγματικότητας. Η τυπολογία αυτή αντλεί από την τυπολογία των πέντε τρόπων ατομικής συμπεριφοράς του Robert Merton για την προσαρμογή του ατόμου στην κοινωνία και ορίζει, κατ’ αντιστοιχία, πέντε φοιτητικές στάσεις και συμπεριφορές προσαρμογής του φοιτητή στο περιβάλλον του Πανεπιστημίου: Κομφορμιστική, Τυπολατρική, Καινοτόμα, Αναχωρητική και Αντάρτικη, στάση και συμπεριφορά. Μέσω της τυπολογίας αυτής αποδίδεται μια κοινωνιολογική ερμηνεία στις διάφορες τιμές της διάρκειας σπουδών, η οποία μετρούμενη ποσοτικά έχει ήδη μελετηθεί σε προηγούμενες εργασίες (Kalamatianou 1999, 2003), ως εξής: η Κομφορμιστική φοιτητική στάση και συμπεριφορά αντιστοιχεί σε σύντομη διάρκεια σπουδών που ισοδυναμεί σε αποφοίτηση ακριβώς με το πέρας της ελάχιστης διάρκειας σπουδών όπως αυτή ορίζεται από τη σχετική νομοθεσία. Η Τυπολατρική και η Καινοτόμα φοιτητική στάση και συμπεριφορά αντιστοιχούν σε σχετικά σύντομη διάρκεια σπουδών, που ισοδυναμεί με αποφοίτηση με μικρή καθυστέρηση. Η Αναχωρητική φοιτητική στάση και συμπεριφορά αντιστοιχεί σε παρατεταμένη διάρκεια σπουδών και αποφοίτηση με καθυστέρηση, ενώ τέλος, η Αντάρτικη φοιτητική στάση και συμπεριφορά αντιστοιχεί σε πολύ μακρά διάρκεια σπουδών, η οποία μπορεί να οδηγήσει και σε αιώνια φοίτηση. Ακολούθως, αναπτύσσεται ένα εννοιολογικό μοντέλο μέσω του οποίου συνδέεται η διάρκεια σπουδών (θεωρούμενη ως ποσοτική αλλά και ως ποιοτική μεταβλητή) με συγκεκριμένους παράγοντες, παρατηρούμενους ή λανθάνοντες. Οι παράγοντες αυτοί είτε προϋπάρχουν της εισαγωγής του φοιτητή στο πανεπιστήμιο είτε διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια των σπουδών ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του φοιτητή με το πανεπιστημιακό περιβάλλον. Αναφορικά με την ανάπτυξη του εννοιολογικού μοντέλου αξιοποιήθηκαν, αλλά και επεκτάθηκαν, βασικές υποθέσεις και τεχνικές θεωριών και μοντέλων που προτείνονται στη βιβλιογραφία για τη μελέτη του φαινομένου της εγκατάλειψης ή της παράτασης των σπουδών. Πιο συγκεκριμένα, αξιοποιήθηκαν βασικές υποθέσεις των μοντέλων του Vincent Tinto (1975) και John Bean (1980), καθώς επίσης και τεχνικές του μοντέλου του Alberto Cabrera (1993). Το δεύτερο μέρος της διατριβής περιλαμβάνει τον έλεγχο του εννοιολογικού μοντέλου σε πραγματικά δεδομένα από το Πάντειο Πανεπιστήμιο, με τη βοήθεια τριών στατιστικών μεθόδων: της Ανάλυσης Επιβίωσης, της Διατάξιμης Λογιστικής Παλινδρόμησης και των Μοντέλων Δομικών Εξισώσεων. Η βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι οι συγκεκριμένες αυτές στατιστικές μεθοδολογίες έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί και σε προηγούμενες μελέτες αλλά μεμονωμένα. Στην παρούσα διατριβή επιλέχθηκε η ταυτόχρονη χρήση τους διότι η κάθε μία εξυπηρετεί συγκεκριμένες ανάγκες της ανάλυσης που αφορούν στο χειρισμό της εξαρτημένης μεταβλητής ως ποσοτικής και ως ποιοτικής μεταβλητής, αλλά και στη δυνατότητα που δίνουν ώστε να συμπεριληφθούν στην ανάλυση παρατηρούμενες και λανθάνουσες ανεξάρτητες μεταβλητές. H Ανάλυση Επιβίωσης και συγκεκριμένα το Μοντέλο Αναλογικού Κινδύνου του Cox επιλέχθηκε διότι επιτρέπει το χειρισμό της διάρκειας σπουδών (εξαρτημένη μεταβλητή) ως ποσοτική μεταβλητή με λογοκριμένες τιμές. Η μέθοδος της Διατάξιμης Λογιστικής Παλινδρόμησης επιλέχθηκε διότι επιτρέπει το χειρισμό της διάρκειας σπουδών ως μια ποιοτική διατάξιμη μεταβλητή, της οποίας εδώ οι τιμές αντιστοιχίζονται με τέσσερις διαφορετικές, αναφορικά με τη διάρκεια σπουδών, ομάδες φοιτητών της τυπολογίας φοιτητικής προσαρμογής. Τέλος, η μέθοδος της Ανάλυσης Λανθανουσών Μεταβλητών και συγκεκριμένα τα Μοντέλα Δομικών Εξισώσεων, επιλέχθηκαν διότι επιτρέπουν τη διερεύνηση παρατηρούμενων αλλά και λανθανουσών παραγόντων (μεταβλητών) που συνδέονται με τη διάρκεια σπουδών, η οποία, ωστόσο, μπορεί να μετρηθεί είτε ποσοτικά, είτε στη βάση δίτιμων μεταβλητών όπου η μία εκ των τιμών εκφράζει, κάθε φορά, έναν από τους πέντε τύπους φοιτητών της τυπολογίας φοιτητικής προσαρμογής. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ότι τα αποτελέσματα από την εφαρμογή των τριών μεθόδων είναι μεταξύ τους συμπληρωματικά και τα πληρέστερα δυνατά. Τα κυριότερα αποτελέσματα που προέκυψαν συνοψίζονται στα εξής: η διάρκεια σπουδών επηρεάζεται αφενός από παρατηρούμενους παράγοντες (δημογραφικά χαρακτηριστικά των φοιτητών, ακαδημαϊκά επιτεύγματα πριν την εισαγωγή τους στο πανεπιστήμιο αλλά και κατά τη διάρκεια της φοίτησής) αφετέρου από τέσσερις λανθάνοντες παράγοντες, την Ακαδημαϊκή και Κοινωνική φοιτητική Ενσωμάτωση, το σύστημα Κινήτρων και Προσδοκιών και το σύστημα Εξωγενών Παραγόντων, οι οποίοι φαίνεται να είναι και οι σημαντικότεροι. Συγκεκριμένα, η ενσωμάτωση των φοιτητών στο ακαδημαϊκό και κοινωνικό περιβάλλον του πανεπιστημίου -Ακαδημαϊκή και Κοινωνική φοιτητική ενσωμάτωση-, και στο σύστημα Κινήτρων και Προσδοκιών οδηγεί σε σύντομη ολοκλήρωση των σπουδών. Αντίθετα, περιορισμένη ενσωμάτωση ή έλλειψη ενσωμάτωσης στα προαναφερόμενα συστήματα παραγόντων καθώς και ορισμένοι Εξωγενείς - Αστάθμητοι παράγοντες (οικονομικοί-επαγγελματικοί, οικογενειακοί ή προσωπικοί) που βιώνουν οι φοιτητές κατά τη διάρκεια της φοίτησης οδηγούν σε ολοκλήρωση των σπουδών με καθυστέρηση ή ακόμη και σε αιώνια φοίτηση. Αναφορές: Kalamatianou, A. (1999) “Using Life Table Method on a Censored Data Set for Estimating Duration of Studies in University Departments”, In Bulletin of the International Statistical Institute, 52nd Session, Contributed papers, LVIII, 2: 101-102.Kalamatianou, A. McLean, S. (2003) “The Perpetual Student: Modeling Duration of Undergraduates Studies Based on Lifetime-Type Educational Data”, Lifetime Data Analysis, 9: 311-330.Tinto, V. (1975) “Dropout from Higher Education: A Theoretical Synthesis of Recent Research”, Review of Educational Research, 45, 1: 89-125.Bean, J. P. (1980). “Dropouts and Turnover: The Synthesis and Test of a Causal Model of Student Attrition”, Research in Higher Education, 12, 2: 155-177.Cabrera, A. F., Nora, A. and Castaneda, M. B. (1993) “College persistence structural equations modeling test of an integrated model of student retention”, The Journal of Higher Education, 64 ,2: 123-139.