Στάσεις, Κίνητρα Και Προτιμήσεις Των Παιδιών Σχολικής Ηλικίας Για Την Ανάγνωση

Abstract

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η εξέταση της σχέσης ανάμεσα στις στάσεις, τα κίνητρα και τις προτιμήσεις για ανάγνωση των μαθητών σχολικής ηλικίας. Μέχρι σήμερα, όπως δείχνει η ανασκόπηση της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφίας, ενώ για καθένα ξεχωριστά (στάση, κίνητρο, προτίμηση) υπάρχουν πολλά και συχνά αντικρουόμενα ερευνητικά ευρήματα σε σχέση με επιμέρους σημαντικούς παράγοντες (π.χ., ηλικία, φύλο, κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, επίδοση κ.ά.), ειδικότερα η σχέση μεταξύ αναγνωστικών στάσεων, αναγνωστικών κινήτρων και αναγνωστικών προτιμήσεων έχει ελάχιστα διερευνηθεί. Η παρούσα έρευνα επιχείρησε να καλύψει αυτό ακριβώς το κενό στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία. Στην έρευνα συμμετείχαν 1.136 μαθητές (547 αγόρια, 589 κορίτσια· 563 Δ΄ Δημοτικού, 573 ΣΤ΄ Δημοτικού), που φοιτούσαν σε 36 δημόσια σχολεία του Νομού Αττικής, τα οποία αντιπροσώπευαν τα τρία βασικά κοινωνικοοικονομικά επίπεδα (κατώτερο, μεσαίο, ανώτερο). Οι μαθητές συμπλήρωσαν τις ελληνικές προσαρμογές, κατόπιν πιλοτικής έρευνας, των ακόλουθων Κλιμάκων: (α) Κλίμακα Αναγνωστικών Στάσεων (Reading Attitudes Scale· Lewis & Teale, 1982), (β) Κλίμακα Αναγνωστικών Κινήτρων (Motivations for Reading Questionnaire· Wigfield & Guthrie, 1995) και (γ) Κλίμακα Αναγνωστικών Προτιμήσεων (Reading Preferences Survey· Bundy, 1982).Τα ευρήματα της έρευνας επιβεβαίωσαν σε γενικές γραμμές τις ερευνητικές υποθέσεις. Οι αναλύσεις παραγόντων επιβεβαίωσαν την τριμερή διάκριση των αναγνωστικών στάσεων –Απόλαυση, Αξία και Προσωπικά Οφέλη–, καθώς και την πολυδιάστατη φύση του αναγνωστικού κινήτρου με 4 διακριτούς παράγοντες –Σχολική Επίδοση, Κοινωνικοί Λόγοι, Βαθμός Δυσκολίας Αναγνώσματος και Είδος Αναγνώσματος. Ως προς τις αναγνωστικές προτιμήσεις των μαθητών, τις πρώτες θέσεις κατέλαβαν τα Αστεία - Αινίγματα - Παιχνίδια, το Μυστήριο και η Περιπέτεια, ακολούθως η Επιστήμη, οι Κατασκευές - Χόμπι, τα Αθλήματα και τα Ζώα, ενώ στις τελευταίες θέσεις των προτιμήσεων ήταν η Ιστορία, τα Παραμύθια, η Βιογραφία και η Ποίηση. Επιβεβαιώθηκε η θετική στάση των παιδιών προς την ανάγνωση, περισσότερο για ωφελιμιστικούς λόγους και λιγότερο για απόλαυση. Ισχυρότερο κίνητρο για ανάγνωση προέκυψε η Σχολική Επίδοση, ακολουθούν το Είδος Αναγνώσματος και ο Βαθμός Δυσκολίας Αναγνώσματος, ενώ το χαμηλότερο κίνητρο για ανάγνωση ήταν οι Κοινωνικοί Λόγοι.Διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ηλικίας (τάξης), φύλου, τόπου διαμονής - κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, συνολικής σχολικής επίδοσης και επίδοσης στο γλωσσικό μάθημα. Αναλυτικότερα, επιβεβαιώθηκε η μείωση της θετικής αναγνωστικής στάσης και των αναγνωστικών κινήτρων των μαθητών, καθώς και η μείωση των αναγνωστικών προτιμήσεών τους από τη Δ΄ προς τη ΣΤ΄ Δημοτικού. Τα κορίτσια είχαν πιο θετική αναγνωστική στάση και υψηλότερο αναγνωστικό κίνητρο από ό,τι τα αγόρια, ενώ ως προς τις αναγνωστικές προτιμήσεις υπήρξαν διαφοροποιήσεις ανάλογα με το φύλο για όλες τις θεματικές κατηγορίες, εκτός από την Περιπέτεια. Σε σχέση με τον τόπο διαμονής - κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, προέκυψαν στατιστικά σημαντικές διαφορές για τη Σχολική Επίδοση, τους Κοινωνικούς Λόγους και το Είδος Αναγνώσματος, καθώς και για τις προτιμήσεις Επιστήμη, Μυστήριο, Ποίηση, Ζώα και Κατασκευές - Χόμπι. Σε σχέση με τη σχολική επίδοση (συνολική επίδοση και επίδοση στο γλωσσικό μάθημα), διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς την Απόλαυση, τα Προσωπικά Οφέλη, το Βαθμό Δυσκολίας Αναγνώσματος, το Είδος Αναγνώσματος, καθώς και ως προς την Περιπέτεια, το Μυστήριο, τα Αστεία - Αινίγματα - Παιχνίδια και τις Κατασκευές - Χόμπι. Τέλος, διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις εντός των διαστάσεων των αναγνωστικών στάσεων, των αναγνωστικών κινήτρων και των αναγνωστικών προτιμήσεων. Επίσης, διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ των αναγνωστικών στάσεων, των αναγνωστικών κινήτρων και των αναγνωστικών προτιμήσεων, καθώς και μεταξύ των επιμέρους διαστάσεών τους με εξαίρεση το κίνητρο Σχολική Επίδοση. Τέλος, οι αναλύσεις παλινδρόμησης έδειξαν ότι ο συνδυασμός αναγνωστικών στάσεων και αναγνωστικών κινήτρων προέβλεπε διαφοροποιήσεις σε 4 αναγνωστικές προτιμήσεις: την Ιστορία, τη Βιογραφία, την Ποίηση και τα Παραμύθια. Τα ευρήματα συζητώνται στα πλαίσια της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας για τη σχέση των παιδιών σχολικής ηλικίας με την ανάγνωση, ερμηνεύονται με βάση σχετικά θεωρητικά μοντέλα και αξιοποιούνται για τη διατύπωση εκπαιδευτικών πρακτικών με στόχο την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας στο σχολείο. Εντοπίζονται οι περιορισμοί της έρευνας και προτείνονται περαιτέρω ερευνητικές προσεγγίσεις.