Ο Σπαρτιατικός Οίκος

Abstract

Το φαινόμενο της ολιγανθρωπίας, δηλαδή της μείωσης του αριθμού των πολιτών στη Σπάρτη, εντείνεται σταδιακά από τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα και εξής, οδηγώντας στην όξυνση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών ανισοτήτων. Ιδιαίτερα, μετά τη μάχη στα Λεύκτρα (371π.Χ.) και την ίδρυση του ανεξάρτητου κράτους της Μεσσήνης (369π.Χ.), οπότε η Σπάρτη χάνει τα εδάφη της Μεσσηνίας, ο αριθμός των ακτημόνων και φτωχών Σπαρτιατών αυξάνεται ραγδαία, ενώ αντίστροφα παρατηρείται το φαινόμενο της συγκέντρωσης της γης στα χέρια μιας μειοψηφικής ελίτ, η οποία εξακολουθεί να διατηρεί τη θέση της στην κορυφή της κοινωνικής και πολιτικής ιεραρχίας, αναπαράγοντας σταθερά τον εαυτό της, χωρίς να αμφισβητείται από το αριθμητικά πολυπληθέστερο και ανομοιογενές σύνολο των μη προνομιούχων κοινωνικών ομάδων. Η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η Σπάρτη κατορθώνει να διατηρήσει τη σταθερότητα του κοινωνικοπολιτικού της συστήματος για χρονικό διάστημα τεσσάρων περίπου αιώνων (από το τέλος του Β’ Μεσσηνιακού Πολέμου (640-620π.Χ.) μέχρι και τα τέλη του 3ου –αρχές 2ου π.Χ αιώνα), δεδομένων μάλιστα των αυξανόμενων ανισοτήτων κατά τη διάρκεια των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, συνιστά το κεντρικό ερώτημα της έρευνας. Η θέση της παρούσας μελέτης στον προκείμενο προβληματισμό συνοψίζεται ως εξής: Η επιτυχία της Σπάρτης, να αποφύγει, κατά τη διάρκεια του 4ου και 3ου αιώνα, τους κλυδωνισμούς που θα έθεταν σε κίνδυνο την εσωτερική της ισορροπία και θα οδηγούσαν σε βαθιές κοινωνικοπολιτικές μεταβολές, θα πρέπει να αναζητηθεί στην ύπαρξη και λειτουργία ενός συστήματος, το οποίο κατορθώνει να μετασχηματίζει τις ανταγωνιστικές δυνάμεις που το ίδιο αναπτύσσει στο εσωτερικό του, σε σχέσεις αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης. Το σύστημα αυτό είναι ο σπαρτιατικός Οίκος, ο οποίος, βασιζόμενος ως προς τη σύστασή του στην πυρηνική οικογένεια και στην έγγειο ιδιοκτησία που αυτή περιλαμβάνει, έχει τη δυνατότητα να διευρύνει τους κόλπους του, εντάσσοντας στο εσωτερικό του άτομα προερχόμενα από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, με διαφορετικές επιδιώξεις και διαφορετική μεταξύ τους θέση, ως προς τη σχέση τους με τον επικεφαλής Σπαρτιάτη και τα μέλη της οικογένειάς του, επιτρέποντας την ανάπτυξη σχέσεων αμοιβαίας ανταλλαγής. Δεδομένου ότι η σταθερότητα της Σπάρτης εξασφαλίζεται τόσο στην οικονομική, όσο στην κοινωνική και στην πολιτική ζωή της πόλης, η σχέση του Οίκου με την πόλη, διερευνάται σε συνάρτηση με τους τρεις αυτούς επιμέρους τομείς. Με την ανάδειξη του σπαρτιατικού Οίκου, ως λειτουργικού-οργανικού στοιχείου της πόλης, η παρούσα διατριβή αποσκοπεί, μέσω της απάντησης που επιχειρεί να δώσει στο κεντρικό ερώτημα της έρευνας, αφενός μεν να ανατρέψει μία παγιωμένη, βάσει στερεοτυπικών αντιλήψεων, βασιζόμενων στην επίδραση που ασκεί ο σπαρτιατικός μύθος, εικόνα της Σπάρτης, αφετέρου δε να δώσει τεκμηριωμένες απαντήσεις σε μια σειρά ερωτημάτων και ερμηνευτικών αδιεξόδων, τα οποία εξακολουθούν να απασχολούν τη νεότερη έρευνα στην προσπάθεια κατανόησης της σπαρτιατικής πολιτείας.