Μελέτη Σχέσεων Μεταξύ Χαρακτηριστικών Της Εργασίας, Επαγγελματικής Εξουθένωσης, Ικανοποίησης Από Το Επάγγελμα Και Στάσεις Των Εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Abstract

Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η αποτύπωση πιθανών πηγών προβλημάτων του σημερινού σχολείου ως χώρου εργασίας και της επαγγελματικής ικανοποίησης και εξουθένωσης των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα. Επιπλέον, μελετήθηκαν οι σχέσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης και ικανοποίησης μεταξύ τους, με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού και του σχολείου, και με πηγές προβλημάτων. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δυο φάσεις, την πιλοτική και τη βασική, σε δείγματα ευκολίας από όλη την Ελλάδα 114 και 460 εκπαιδευτικών αντίστοιχα. Η επαγγελματική ικανοποίηση μετρήθηκε με ένα σύντομο ερωτηματολόγιο που σταθμίστηκε στην πιλοτική φάση. Για την επαγγελματική εξουθένωση χρησιμοποιήθηκε το σταθμισμένο στον ελληνικό πληθυσμό ερωτηματολόγιο ΜΒΙ. Για την ανάδειξη των πηγών προβλημάτων του σχολείου κατασκευάστηκε ένα νέο ερωτηματολόγιο. Το ερωτηματολογίο μέτρησης της επαγγελματικής ικανοποίησης συνολικά ανέδειξε ικανοποιητικές ψυχομετρικές ιδιότητες, καθιστώντας το ένα απλό και εύχρηστο εργαλείο. Η τρισδιάστατη δομή του ΜΒΙ αναδείχθηκε ως αυτή με την καλύτερη προσαρμογή στα δεδομένα μας, έναντι εναλλακτικών δομών. Η ανάλυση λανθανόντων προφίλ, που έγινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, υπέδειξε τέσσερα προφίλ επαγγελματικής εξουθένωσης: εξουθενωμένος (όλες οι διαστάσεις του ΜΒΙ έχουν υψηλές τιμές), υπερβολικός (μόνο η διάσταση της συναισθηματικής εξάντλησης έχει υψηλές τιμές), μη αποτελεσματικός (μόνο η διάσταση της προσωπικής εξέλιξης έχει υψηλές τιμές) και δεσμευμένος (όλες οι διαστάσεις έχουν χαμηλές τιμές). Το ερωτηματολόγιο για το σημερινό σχολείο ως χώρος εργασίας αποτελείται από εννιά διαστάσεις, τις: διευθυντής, πίεση χρόνου, σχολικό κλίμα, υποστηρικτικές σχέσεις, συνθήκες εργασίας, εκπαιδευτική πολιτική, επιμόρφωση, μαθητές και παροχές.Η εκπαιδευτική πολιτική (συγκεντρωτική, περιοριστική, με συνεχείς αλλαγές και που δε λαμβάνει υπόψη τους μάχιμους εκπαιδευτικούς), η έλλειψη ευελιξίας του σχολείου να προσαρμοστεί στη σύγχρονη πραγματικότητα, η μείωση διαθέσιμων οικονομικών πόρων και η έλλειψη επιμόρφωσης ταξινομήθηκαν στην πρώτη δεκάδα των πηγών προβλημάτων του σημερινού σχολείου. Η κοινωνική συνιστώσα του σχολείου (σχέσεις με διευθυντή, συναδέλφους, γονείς και σχολικό κλίμα) και οι συνθήκες εργασίας δεν προβληματίζουν τους εκπαιδευτικούς. Οι γυναίκες νιώθουν εντονότερα την πίεση χρόνου, την ανάγκη για επιμόρφωση και τις δυσκολίες που προκύπτουν από συμπεριφορές των μαθητών. Η εργασία σε γενικά σχολεία συνδέεται με υψηλότερη αίσθηση πίεσης χρόνου και προβλημάτων με μαθητές (το τελευταίο και σε ΕΠΑΛ). Οι νεότεροι εκπαιδευτικοί (<40 ετών) επηρεάζονται περισσότερο από τις οικονομικές παροχές.Τα επίπεδα επαγγελματικής ικανοποίησης των εκπαιδευτικών ήταν υψηλά. Η επαγγελματική ικανοποίηση σχετίζεται αρνητικά με τη διάσταση συναισθηματική εξάντληση και θετικά με την προσωπική εξέλιξη του ΜΒΙ. Η “πίεση χρόνου” και το “σχολικό κλίμα” σχετίζονται επίσης αρνητικά με την επαγγελματική ικανοποίηση.Τα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης είναι γενικά χαμηλά, ιδιαίτερα στη διάσταση αποπροσωποποίηση, αν και υψηλότερα στη συναισθηματική εξάντληση. Οι γυναίκες είναι πιο εξαντλημένες συναισθηματικά, ενώ οι άνδρες πιο αποπροσωποποιημένοι. Η πίεση χρόνου σχετίζεται με μεγαλύτερη συναισθηματική εξάντληση και η αίσθηση προβλημάτων στις σχέσεις με το διευθυντή ή μη ύπαρξης υποστηρικτικών σχέσεων με υψηλότερη αποπροσωποποίηση. Το χαμηλό κοινωνικό στάτους και οι μειωμένες παροχές συνδέονται με χαμηλότερη αίσθηση προσωπικής εξέλιξης. Οι εκπαιδευτικοί, που θέλουν να παραιτηθούν ή να απέχουν από τη διδασκαλία, είναι λιγότερο ικανοποιημένοι και πιο εξουθενωμένοι από το επάγγελμα τους. Συμπερασματικά, κατάλληλες παρεμβάσεις σε επίπεδο Υπουργείου Παιδείας μπορούν να μετριάσουν τις πηγές προβλημάτων στο σχολείο, οδηγώντας σε βελτίωση εργασιακών συνθηκών και επιπέδων εξουθένωσης