Η Βιοπαιδαγωγική-Διδακτική Αρχή Της Εμπέδωσης Στο Μάθημα Της Βιολογίας

Abstract

Aντικείμενο της εργασίας είναι η βιβλιογραφική ανασκόπηση της σχέσης του βιολογικού υπόβαθρου του μαθητή με τη μαθησιακή διεργασία, καθώς και ο πειραματικός έλεγχος της νέας θεωρίας μάθησης του Βιοπαιδαγωγισμού, όπως και η πειραματική διερεύνηση της διδακτικής αρχής της εμπέδωσης υπό το πρίσμα του Βιοπαιδαγωγισμού στο μάθημα της Βιολογίας σε μαθητές στην αρχή της εφηβείας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.Στο πρώτο, θεωρητικό τμήμα της εργασίας γίνεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή σχετικά με το εννοιολογικό περιεχόμενο και τη σημασία της μαθησιακής ικανότητας/δεξιότητας, τη διαφορετικότητα στην προσέγγιση της μαθησιακής διεργασίας και το πλήθος των διαφορετικών μοντέλων μάθησης που υιοθέτησε ο κοινωνικός ιστός, καθώς και τις εξαιρετικά υψηλής εξειδίκευσης, τεχνογνωσίας και διεπιστημονικότητας επιστημονικές συνθήκες της σύγχρονης κοινωνίας, που οδηγούν στην αναθεώρηση γνωστών θεωρητικών πλαισίων σχετικά με την παιδαγωγική, τη μάθηση και τη διδακτική μεθοδολογία. Ακολουθεί μια συγκριτική βιβλιογραφική ανασκόπηση των εννοιών μάθηση, εμπέδωση και επίδοση και της μεταξύ τους σχέσης, καθώς και μια αποτύπωση της σχέσης μεταξύ ικανοτήτων, δεξιοτήτων και μάθησης, προβαλλόμενων στα βιολογικά συστήματα γενικά και στον Homo sapiens ειδικά, στο ιεραρχικό πλαίσιο της φυλογένεσης και της οντογένεσης. Διευκρινίζονται οι διαφορές μεταξύ μάθησης και εμπέδωσης και αιτιολογείται η ταύτιση των δύο εννοιών στην πορεία της εργασίας, ως μια διεργασία που περιλαμβάνει τόσο τη βαθιά κατανόηση και αποθήκευση της πληροφορίας όσο και την ικανότητα ανάκλησης και ευρείας εφαρμογής της γνώσης. Αναλύονται σύγχρονα δεδομένα σχετικά με τους βιολογικούς μηχανισμούς της μαθησιακής διεργασίας και με τους παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση, όπως ο χρόνος, η μνήμη και τα κίνητρα. Ακολουθεί μια συγκεντρωτική παρουσίαση των θεμελιωδών αρχών αποτελεσματικής μάθησης, της σημασίας της αξιολόγησης-ανατροφοδότησης και της μεθοδολογίας μέτρησης της μάθησης-εμπέδωσης-επίδοσης. Παρουσιάζονται οι κεντρικοί άξονες και τα στοιχεία της βιολογίας που σχετίζονται με τη μαθησιακή διεργασία σε σημαντικές θεωρίες μάθησης, οι οποίες ομαδοποιούνται σε πέντε σχολές: τη σχολή του Συμπεριφορισμού, τις Γνωσιακές θεωρίες, τη σχολή του Οικοδομισμού, τις Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες και τις Σύγχρονες θεωρίες μάθησης. Τέλος, παρουσιάζεται εν συντομία το θεωρητικό πλαίσιο και τα καινοτόμα στοιχεία της νέας διεπιστημονικής θεωρίας μάθησης, του Βιοπαιδαγωγισμού, και επιχειρείται μια κριτική επισκόπηση της νέας θεωρίας σε σχέση με κλασικές θεωρίες μάθησης. Στο δεύτερο, πειραματικό τμήμα της εργασίας γίνεται μια αναφορά στη διδακτική της Βιολογίας υπό το πρίσμα των βιοπαιδαγωγικών αρχών. Περιγράφονται τα δομικά στοιχεία σε σχέδια μαθήματος σύμφωνα με τη θεωρία του Βιοπαιδαγωγισμού. Σύμφωνα με το Βιοπαιδαγωγισμό μια διδασκαλία που βασίζεται στην καλύτερη κατανόηση της βιολογικής - εγκεφαλικής διεργασίας του(ης) μαθητή(ριας) μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της μαθησιακής ικανότητας, σε σχέση με τους παραδοσιακούς τρόπους και μεθοδολογίες διδασκαλίας. Ο πειραματικός έλεγχος της νέας μαθησιακής θεωρίας προσεγγίζει πειραματικά τη διεργασία της μάθησης, λαμβάνοντας υπόψιν τον φυλογενετικό άξονα, το οντογενετικό στάδιο και την κατάλληλη παιδαγωγικο-εκπαιδευτική επένδυση σε μαθητές στην αρχή της εφηβείας. Η έρευνα αφορά τον εμπειρικό έλεγχο της μάθησης/εμπέδωσης/επίδοσης στο μάθημα της Βιολογίας, της καλλιέργειας των τεσσάρων βιοπαιδαγωγικών ικανοτήτων/δεξιοτήτων (Τ, S, L, N/T) και των έξι επιμέρους χαρακτηριστικών τους σε μαθητές(ριες) της Α΄ τάξης του Γυμνασίου κατά τη διάρκεια της ετήσιας διδασκαλίας (2011-2013) στις σχολικές μονάδες. Η διδακτική μεθοδολογία στην πειραματική ομάδα (E-Εxperimental) ακολούθησε πιστά τις αρχές του Βιοπαιδαγωγισμού, με αναφορά στις τέσσερις θεμελιώδεις βιοπαιδαγωγικές ικανότητες/δεξιότητες, στο Βήμα Αναστροφής και στην ποικίλη όσον αφορά τη διάρκεια, την ένταση και το θεματικό περιεχόμενο σχέση αλληλόδρασης των τεσσάρων βιοπαιδαγωγικών δεξιοτήτων, ενώ στην ομάδα ελέγχου (C-Control) ακολούθησε τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας, σύμφωνα με τα ισχύοντα ελληνικά Α.Π.Σ και Δ.Ε.Π.Π.Σ.. Η αξιολόγηση του πειράματος έγινε συνολικά έξι φορές, από τους εκπαιδευτικούς και την ερευνήτρια, με τη χρήση ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων (portfolio μαθητή) από δοθέντα κριτήρια. Τα αποτελέσματα από τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων του πειράματος με τα προγράμματα SPSS και Εxcel δείχνουν μια στατιστικώς σημαντική διαφοροποίηση υπέρ της πειραματικής ομάδας, τόσο όσον αφορά τη μάθηση/εμπέδωση όσο και όσον αφορά την καλλιέργεια των βιοπαιδαγωγικών ικανοτήτων/δεξιοτήτων και των έξι χαρακτηριστικών τους. Οι υψηλοί συντελεστές συσχέτισης μεταξύ των βιοπαιδαγωγικών ικανοτήτων/δεξιοτήτων, της μάθησης, της δημιουργικότητας και της κριτικής ικανότητας αναδεικνύουν την πυρηνική συμβολή της διαθεματικότητας στην ολιστική εγκεφαλική λειτουργία σε σχέση με τη μαθησιακή διεργασία. Το σύνολο των αποτελεσμάτων συνηγορούν υπέρ της ορθότητας των ερευνητικών υποθέσεων και των βιοπαιδαγωγικών αρχών, καθώς και της εφαρμοσιμότητας και αποτελεσματικότητας της νέας θεωρίας μάθησης μέσα στη σχολική τάξη. Η εφαρμογή μιας διαφορετικής, σύγχρονης και προσεκτικά σχεδιασμένης βιοπαιδαγωγικής διδακτικής μεθοδολογίας σχετίζεται θετικά με την προοπτική ανανέωσης των παιδαγωγικών θεωρητικών πλαισίων, με στόχο τη βελτίωση της διδακτικής πρακτικής και τη μεγιστοποίηση της μάθησης/εμπέδωσης/επίδοσης των μαθητών.