Επίδραση της λίπανσης και της ποικιλίας στα ποιοτικά χαρακτηριστικά καπνού (Nicotiana tabacum), βιολογικής καλλιέργειας

Abstract

Η απόδοση, η ποιότητα και η χρηστικότητα του καπνού εξαρτώνται από τρεις σημαντικούς παράγοντες: το γενετικό δυναμικό μιας ποικιλίας, τις περιβαλλοντικές συνθήκες της παραγωγής και τις ειδικές καλλιεργητικές πρακτικές που εφαρμόζονται σε κάθε καλλιέργεια. Όλα τα πειράματα που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής δείχνουν ότι κάθε παράγοντας συμβάλλει στην αποδοτικότητα της παραγωγής και είναι δύσκολο να διακρίνεις ποιος είναι πιο σημαντικός. Το γενετικό δυναμικό κάθε ποικιλίας καπνού περιέχει θεωρητικά κάποια όρια στην εμφάνιση ενός συγκεκριμένου χαρακτηριστικού γνωρίσματος. Η απαίτηση για βιολογική καλλιέργεια καπνού “κερδίζει” ολοένα και περισσότερο έδαφος. Παγκοσμίως αυξάνεται το ενδιαφέρον καλλιέργειας βιολογικού καπνού, αφού, εκτός του ότι υπερέχει ως τελικό προϊόν από τον συμβατικό καπνό, σε επίπεδο συγκέντρωσης τοξικών και επικίνδυνων ουσιών, έχει και πλεονεκτήματα όπως: αύξηση της γονιμότητας των εδαφών, ελαχιστοποίηση της έκθεσης των παραγωγών σε τοξικά χημικά, αύξηση της βιοποικιλότητας, μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων και ποταμών, μείωση του κόστους παραγωγής (λιγότερες εισροές) και τέλος αυξημένη τιμή πώλησης του προϊόντος. Δεδομένης της σημασίας της γονιμότητας του εδάφους και της ανάπτυξης κατάλληλων στρατηγικών θρέψης για την βιολογική καλλιέργεια καπνού, ο στόχος αυτής της έρευνας ήταν η μελέτη τη επίδρασης των εδαφικών χαρακτηριστικών στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του καπνού και ο προσδιορισμός των ποιοτικών χαρακτηριστικών καπνού κατά τη διάρκεια τριών κύκλων καλλιέργειας υπό διαφορετικές πηγές λιπασμάτων με έμφαση στη διερεύνηση πιθανής αντικατάστασης των μέχρι τώρα εφαρμοζόμενων συστημάτων καλλιέργειας και στρατηγικών λίπανσης. Για την υλοποίηση της μελέτης, εγκαταστάθηκε πειραματικός αγρός στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου πραγματοποιήθηκε πείραμα τριών καλλιεργητικών περιόδων – 2016, 2017, 2018 – και αξιολογήθηκαν τρία διαφορετικά είδη λιπάνσεων (κοπριά, κομπόστ, ανόργανο λίπασμα, σε συνδυασμό με τέσσερις ποικιλίες καπνού (Μπασμάς Ξάνθης, Κατερίνη Σ53, Μυρωδάτα Αγρινίου, Βιρτζίνια-Νίκη). Οι παράμετροι του εδάφους επηρεάστηκαν θετικά, τόσο στις επεμβάσεις με οργανικά λιπάσματα όσο και στην επέμβαση με ανόργανο λίπασμα, με αποτέλεσμα την αύξηση της οργανικής ουσίας, του πορώδους, του ολικού αζώτου και του φωσφόρου του εδάφους. Όσον αφορά στα μορφολογικά χαρακτηριστικά του καπνού, σημειώθηκαν μικρές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επεμβάσεων λίπανσης και μεταξύ των ποικιλιών. Το ύψος και ο αριθμός φύλλων ανά φυτό παρουσίασαν παρόμοια αποτελέσματα και για τους δύο παράγοντες. Οι επεμβάσεις με κομπόστ και ανόργανο λίπασμα έδωσαν τα υψηλότερα φυτά και τα φυτά με μεγαλύτερο αριθμό φύλλων ενώ με βάση την ποικιλία, οι ποικιλίες ανατολικού τύπου είχαν στατιστικά σημαντικά υψηλότερα φυτά και μεγαλύτερο αριθμό φύλλων από την ποικιλία Βιρτζίνια και τα τρία έτη διεξαγωγής του πειράματος. Το μέγεθος φύλλου δεν επηρεάστηκε από τις διαφορετικές μορφές λίπανσης. Η ποικιλία Βιρτζίνια έδωσε φυτά με μεγαλύτερη επιφάνεια φύλλου από αυτή των ανατολικών ποικιλιών. Το μήκος ρίζας παρουσίασε σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων λίπανσης, με τις επεμβάσεις του κομπόστ και της κοπριάς να υπερέχουν, έναντι των επεμβάσεων με ανόργανο λίπασμα και του μάρτυρα. Οι αποδόσεις σε ξηρό βάρος φύλλων καπνού παρουσίασαν σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επεμβάσεων λίπανσης, με τις επεμβάσεις με κομπόστ και κοπριά να υπερέχουν κατά 20% από τις επεμβάσεις με ανόργανο λίπασμα και του μάρτυρα. Όσον αφορά στην ποικιλία, η ποικιλία Βιρτζίνια υπερείχε των υπόλοιπων ποικιλιών, ενώ ακολούθησαν οι ποικιλίες Μυρωδάτα Αγρινίου, Κατερίνη Σ53 και Μπασμάς. Αξίζει να σημειωθεί η σημαντική αύξηση των αποδόσεων που παρατηρήθηκε σε όλες τις ποικιλίες, στο πέρας της τριετίας, και ιδιαίτερα στην ποικιλία Βιρτζίνια, όπου είχε τη μεγαλύτερη μεταβολή. Μία σημαντική παράμετρος για την βιομηχανική αξία του καπνού είναι οι αποδόσεις σε νικοτίνη ανά στρέμμα. Και εδώ η ποικιλία Βιρτζίνια είχε τις μεγαλύτερες τιμές με στατιστικά σημαντική διαφορά από τις ποικιλίες ανατολικού τύπου καθώς η παράμετρος αυτή σχετίζεται σημαντικά με τις αποδόσεις σε ξηρό βάρος. Επίσης, στην ποικιλία Βιρτζίνια σημειώθηκε η μεγαλύτερη αύξηση αποδόσεων σε νικοτίνη (55%), στο πέρας της τριετίας. Αναφορικά με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά ο παράγοντας λίπανση δεν εμφάνισε στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων για το ολικό άζωτο, τη νικοτίνη και τα σάκχαρα, παρά μόνο για τον περιεχόμενο φώσφορο στα φύλλα. Οι επεμβάσεις με κοπριά και ανόργανο λίπασμα έδωσαν φυτά με την υψηλότερη περιεκτικότητα σε φώσφορο. Αντιθέτως, παρουσιάστηκαν διαφοροποιήσεις στη συγκέντρωση του αζώτου, της νικοτίνης και των σακχάρων, μεταξύ των διαφορετικών ποικιλιών. Στις ποικιλίες ανατολικού τύπου, Μπασμάς, Κατερίνη Σ53 και Μυρωδάτα Αγρινίου τα επίπεδα νικοτίνης ήταν σημαντικά υψηλότερα από ότι στην ποικιλία Βιρτζίνια, σε αντιπαραβολή με την συγκέντρωση σακχάρων και αζώτου, όπου η ποικιλία Βιρτζίνια συγκέντρωσε τα μεγαλύτερα ποσοστά.