Διαχείριση Ηθικών Διλημμάτων Στην Προεφηβεία

Abstract

Η παρούσα διατριβή μελετά τη διαχείριση ηθικών διλημμάτων από παιδιά στη φάση της προεφηβείας και τον ρόλο της κοινωνικής επιρροής στη διαδικασία αυτή. Διεξήχθησαν τρεις διαδοχικές έρευνες, με δείγμα κάθε φορά μαθητές της ΣΤ΄ τάξης ελληνικών σχολείων. Στην προκαταρκτική έρευνα (Ν = 285), στόχος ήταν η διερεύνηση της ηθικής κρίσης σε μία ευρεία γκάμα αυτοσχέδιων διλημμάτων, που αφορούν στην καθημερινή ζωή των παιδιών. Τα στοιχεία που προέκυψαν, αξιοποιήθηκαν στις δύο επόμενες έρευνες. Η πρώτη κύρια έρευνα (Ν = 279) μελέτησε τους προσδιοριστικούς παράγοντες της αποτελεσματικότητας της κοινωνικής επιρροής στην ηθική απόφαση. Βασίστηκε σε πειραματικό σχεδιασμό ως προς την πηγή της επιρροής (σημαντικός ενήλικας ή συνομήλικος) και ως προς το μήνυμα (με ή χωρίς επιχειρήματα), σε συνδυασμό με τη χορήγηση ερωτηματολογίων αυτοαναφοράς και τη διεξαγωγή κοινωνιογράμματος. Οι παράγοντες που προέκυψαν σημαντικοί για την έκβαση της άσκησης επιρροής ήταν η παροχή επιχειρημάτων, αναδεικνύοντας τη σημασία της επεξεργασίας του μηνύματος, υποκειμενικοί παράγοντες που αφορούν στην ίδια την ηθική κρίση (είδος επιλογής και βαθμός βεβαιότητας), καθώς και ατομικοί παράγοντες (κοινωνικό status). Στη δεύτερη κύρια έρευνα (Ν = 189), ο πειραματικός σχεδιασμός αφορούσε στην πηγή επιρροής (σημαντικοί ενήλικες ή συνομήλικοι), τον βαθμό ομοφωνίας της γνώμης (πλειοψηφική, μειοψηφική ή άγνωστο ποσοστό), καθώς και το μήνυμα (γνωστικός ή συναισθηματικός προσανατολισμός). Επιπλέον, στην έρευνα αυτή επιχειρήθηκε μία σε μεγαλύτερο βάθος κατανόηση των διεργασιών της ηθικής απόφασης όσο και της κοινωνικής επιρροής. Για τον σκοπό αυτό, επιπλέον των εργαλείων της πρώτης έρευνας (κοινωνιόγραμμα, ερωτηματολόγια ψυχοκοινωνικής επάρκειας-προσαρμογής), συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν ποιοτικά δεδομένα μέσα από δομημένη συνέντευξη. Τόσο στο επίπεδο της αρχικής απόφασης, όσο και στην απόφαση μετά την επιρροή, φάνηκε να συντελείται μία σύνθετη διεργασία που συνδυάζει γνωστικούς και συναισθηματικούς παράγοντες. Όσον αφορά στην αποτελεσματικότητα της κοινωνικής επιρροής, ασκούμενης από περισσότερες από μία πηγές (σημαντικοί ενήλικες/συνομήλικοι), αναδείχθηκαν σημαντικοί παράγοντες όπως: ο βαθμός της ομοφωνίας της παρουσιαζόμενης άποψης, με την πλειοψηφική επιρροή να υπερισχύει όταν η πηγή είναι συνομήλικοι, υποκειμενικοί παράγοντες που αφορούν στην ίδια την ηθική κρίση (είδος επιλογής, βαθμός βεβαιότητας, συναισθηματική κατάσταση), καθώς και ατομικοί παράγοντες (φύλο, κοινωνικό status). Συνολικά, τα ευρήματα αποτυπώνουν μία σύνθετη και πολυδιάστατη διεργασία (γνωστική-συναισθηματική) τόσο στη λήψη ηθικής απόφασης όσο και στη σχετική με αυτήν άσκηση κοινωνικής επιρροής, όπου επιδρούν συνδυαστικά στοιχεία που αφορούν στην πηγή, τη συνθήκη και τον αποδέκτη. Τα αποτελέσματα συζητούνται στο πλαίσιο του προβληματισμού γύρω από την ηθική διαπαιδαγώγηση-εκπαίδευση.