Διαχείριση Διασυνοριακών Υδατικών Πηγών

Abstract

Οι νέες παγκόσμιες προκλήσεις επέφεραν σταδιακά την αμφισβήτηση του ορισμού της «ασφάλειας» έτσι όπως είχε διαμορφωθεί από τις κρατούσες παραδοσιακές αντιλήψεις. Έτσι, αν και ο πολιτικο-στρατιωτικός της πυρήνας δεν αμφισβητήθηκε, ωστόσο νέες θεωρήσεις επιδίωξαν τη μεταφορά του κέντρου βάρους από το κράτος στον άνθρωπο. Στα πλαίσια της ακαδημαϊκής συζήτησης η «ανθρώπινη ασφάλεια» άρχισε να κερδίζει έδαφος. Βασικό συστατικό της εν λόγω θεώρησης αποτελεί η «περιβαλλοντική ασφάλεια», η εδραίωση της οποίας στη διεθνή πολιτική σκηνή οφείλεται στην ανάδειξη περιβαλλοντικών ζητημάτων ιδίως αναφορικά με τη διαχείριση των φυσικών πόρων, όπως το νερό. Ο όρος «περιβαλλοντική ασφάλεια» γίνεται αντιληπτός με ποικίλους τρόπους υπό διαφορετικό κάθε φορά πρίσμα. Ωστόσο, δύο είναι οι βασικές εννοιολογικές κατηγοριοποιήσεις. Η μία εξ αυτών αποδίδει την «περιβαλλοντική ασφάλεια» με όρους προστασίας του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρόκειται για τη λεγόμενη οικολογική ασφάλεια για την επίτευξη της οποίας απαιτείται συλλογική κινητοποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με την παραδοσιακή κρατικο-κεντρική εννοιολογική προσέγγιση, ο όρος της περιβαλλοντικής ασφάλειας αναφέρεται στη σημασία που έχει η προστασία και διαφύλαξη των περιβαλλοντικών πλουτοπαραγωγικών πηγών για τη διατήρηση της ασφάλειας του κράτους και των πολιτών. Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης εμπίπτει και η διαχείριση των φυσικών διασυνοριακών υδατικών πόρων. Η πολυδιάστατη σημασία του νερού (ενέργεια, γεωργία κτλ.) το τοποθετεί στο επίκεντρο της συζήτησης για το περιβάλλον. Σε παγκόσμιο επίπεδο, διάφορες πρωτοβουλίες οδήγησαν στην υιοθέτηση κανόνων προκειμένου να θεσμοθετηθεί η εκμετάλλευση των υδατικών πόρων από τα κράτη που τους μοιράζονται.. Στην αρχή οι κανόνες και οι νόρμες επικεντρώνονταν περισσότερο στην εκμετάλλευση παρά στην κοινή δράση για προστασία, δίνοντας έμφαση στη θεώρηση της «περιβαλλοντικής ασφάλειας» με όρους κρατο-κεντρικούς. Σταδιακά, όμως, οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις μετατοπίστηκαν από την εκμετάλλευση στην προστασία των υδάτινων πόρων και στην ανάγκη για υιοθέτηση συλλογικών κανόνων. Εντούτοις, η έλλειψη ενός ισχυρού θεσμού παγκόσμιας εμβέλειας που να επιβάλλει στα κράτη τις κατάλληλες πολιτικές παραμένει ένα μεγάλο αγκάθι στην προώθηση ολοκληρωμένων συνεργασιών μεταξύ των κρατών που μοιράζονται χερσαίους υδατικούς πόρους. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρατηρείται μεγαλύτερη πρόοδος με την υιοθέτηση της οδηγίας πλαίσιο 2000/60 για το νερό, η οποία υιοθετεί την λογική της αειφορίας και προάγει την συνεργασία με σκοπό την προστασία των διασυνοριακών υδατικών πόρων.Η Ελλάδα αποτελεί κράτος παρόχθιο σε πέντε βαλκανικούς ποταμούς εκ των οποίων μόνον ο ένας (Αώος) πηγάζει από την ίδια. Παρόλο που η σημασία των ποταμών αυτών είναι μεγάλη, τόσο από περιβαλλοντικής όσο κι από πολιτικο-οικονομικής απόψεως, το επίπεδο συνεργασίας της Ελλάδος με τις γειτονικές χώρες ως προς τη διαχείριση τους –παρά τη σχετική βελτίωση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια- σε γενικές γραμμές παραμένει χαμηλό.