Διαμορφώνοντας Μια Εναλλακτική Οργανωσιακή Κουλτούρα Στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας

Abstract

Η διατριβή αυτή αποτυπώνει τα ερευνητικά ερωτήματα και τα αντίστοιχα ευρήματα από μια εθνογραφική μελέτη σε μια δημόσια δομή απεξάρτησης, το Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων Αργώ (ΠΕΘΕΑ Αργώ), που υπάγεται στο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Γ. Παπανικολάου» - Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Ένα θεραπευτικό πρόγραμμα χωρίς υποκατάστατα ως προς την καθημερινή του λειτουργία. Στόχος της είναι να αποτυπώσει την οργανωσιακή κουλτούρα μιας δομής που, όπως η ίδια διατείνεται, έχει συσταθεί με τέτοιον τρόπο και καθημερινά προσπαθεί, ώστε να αποτελεί ένα εναλλακτικό παράδειγμα για τον ελληνικό χώρο στον τομέα της απεξάρτησης. Μέσα από την αναλυτική, βαθιά περιγραφή της οργανωσιακής κουλτούρας της Αργούς περιγράφονται η φιλοσοφία γύρω από την εξάρτηση και την απεξάρτηση, αλλά κι εκείνες οι διεργασίες, τις οποίες ο οργανισμός θεσπίζει και εφαρμόζει, ώστε να διασφαλίζει τη συνεπή με τις αρχές λειτουργία του, σε μια αλληλεπίδραση θεσμικού πλαισίου και επαγγελματικών πρακτικών. Το θεωρητικό υπόβαθρο σ’ αυτήν την έρευνα είναι η θεωρία της συμβολικής αλληλόδρασης, ενώ επιχειρείται και μια σύνδεση με τη συστημική θεώρηση των οργανισμών στη συζήτηση των αποτελεσμάτων.Τα δεδομένα αντλήθηκαν από τη συμμετοχική παρατήρηση διάρκειας 14 μηνών στη λειτουργία του οργανισμού, η οποία συνέβαλε στην αποτύπωση των πρακτικών που οι φορείς της δράσης εφαρμόζουν στην καθημερινότητά τους, σε συνδυασμό με ημι-δομημένες συνεντεύξεις, προκειμένου να δοθούν οι ερμηνείες των άμεσα εμπλεκόμενων εργαζομένων και μελών σχετικά με τα τεκταινόμενα στη δομή. Για την ανάλυση επιλέχθηκε η θεμελιωμένη θεωρία ως η καταλληλότερη μέθοδος για τη συστηματοποίηση του ερευνητικού υλικού και για τη σύνταξη μιας ολοκληρωμένης θεωρίας, χωρίς προϋπάρχουσες υποθέσεις, πάνω στην αλληλεπίδραση θεσμικού πλαισίου και επαγγελματικών πρακτικών. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τη μελέτη συνθέτουν ένα ολιστικό παράδειγμα μιας δημόσιας δομής που αναζητά διαρκώς αποτελεσματικότερους τρόπους παροχής υπηρεσιών με άξονα τη φιλοσοφία που επιλέγει να πρεσβεύει στην πρακτική καθημερινότητά της, και με στόχο τη συνεχή βελτίωση της θεραπευτικής αλληλεπίδρασης με τους χρήστες των υπηρεσιών της. Έτσι, στο σύστημα του οργανισμού της Αργούς ένας πρώτος και βασικός άξονας αφορά το ανώτερο θεσμικό επίπεδο λειτουργίας της, που είναι η φιλοσοφία της γύρω από την εξάρτηση και τη θεραπεία, αλλά και το παράδειγμα - πρόταση που διατυπώνει στην παρούσα κοινωνικοοικονομική συνθήκη της Ελλάδας της κρίσης μέσα από τον νέο κανονισμό λειτουργίας που συνθέτει. Στο αμέσως επόμενο, πιο κάτω, επίπεδο περιγράφονται οι δυο βασικές μετα-αρχές λειτουργίας, η συνέπεια και η συνδιαμόρφωση, που δεν είναι αυστηρώς ρητές, αλλά καταγράφονται ως οι δυο βασικές προϋποθέσεις, για να ακολουθήσει κάποιος ώστε να ενταχθεί στο σύστημα της Αργούς, όχι μόνο ως μέλος που λαμβάνει τις υπηρεσίες της αλλά και ως εργαζόμενος. Συγκεκριμένα, η συμμετοχή στις καθημερινές θεραπευτικές διαδικασίες αλλά και στην καθημερινή συνύπαρξη μπορούν να πραγματοποιούνται αρμονικά και αποτελεσματικά όσο οι φορείς της δράσης της Αργούς εφαρμόζουν τη φιλοσοφία της, όντας συνεπείς με τον κανονισμό της και συνδιαμορφώνοντας μέσα από συνεργατικές συμμετοχικές διαδικασίες τη θεραπευτική αλληλεπίδραση. Για τη διασφάλιση μιας τέτοιας συμμετοχής και συνύπαρξης εργαζομένων και μελών η Αργώ έχει θεσπίσει μια σειρά από διεργασίες σε επίπεδο οργανωτικό και εκπαιδευτικό, που παρουσιάζονται στον επόμενο άξονα δεδομένων. Σε ένα τέταρτο, και χαμηλότερο των προηγούμενων, επίπεδο παρουσιάζεται η καθαυτή καθημερινότητα της δομής μέσα από τη διάχυτη θεραπευτική της λειτουργία. Ακολουθεί ο άξονας των αποτελεσμάτων που αποτυπώνει το τρέχον της διεξαγωγής της έρευνας κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της Ελλάδας της κρίσης στις αρχές του 2010 και στον τρόπο που επέδρασε στον οργανισμό. Ακόμα, εκεί εντάσσονται και οι αλλαγές που η Αργώ έφερε, ώστε να επιβιώσει και να αντεπεξέλθει της κρίσης, χωρίς να μειώσει, κατά την εκτίμησή της, την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών της. Τέλος, παρουσιάζεται ο θεωρητικός άξονας, στον οποίο συμπυκνώνεται το αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς προσπάθειας, που επιδρά με κόπωση στη ζωή των εργαζομένων, αλλά και που συνεχίζει να εμπνέει ώστε να συνεχίζουν τη συνεπή με τη φιλοσοφία αποτελεσματική προσφορά και την επιβίωση τόσο εντός του Ψ.Ν.Θ. όσο και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Ο αναστοχασμός πάνω στις διεργασίες με τις οποίες η υπό μελέτη δομή απεξάρτησης ανανεώνεται και βελτιώνεται, απαντώντας στις κρίσιμες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, αποτελεί ζητούμενο και αποτέλεσμα τόσο της ερευνητικής δουλειάς αυτής καθ' αυτήν όσο και της ενεργούς εμπλοκής των εργαζομένων προς τη συνδιαμόρφωση με τους ωφελούμενους των θεραπευτικών διαδικασιών στην καθημερινότητα της υπηρεσίας. Η Αργώ αποτυπώνεται ως ένα σύστημα μερικώς κλειστό κανονιστικά και απόλυτα πιστό στη φιλοσοφία του, ώστε να την υπερασπίζεται, για να επιβιώσει, πρόταση διαφοροποιούμενη από τις κυρίαρχες στην απεξάρτηση. Ταυτόχρονα η Αργώ παρουσιάζεται και ως ένα σύστημα ανοιχτό στις επιδράσεις του περιβάλλοντος στο οποίο δραστηριοποιείται και στο οποίο διαθέσιμο να αλλάζει, να προσαρμόζεται, να απαντά στις τρέχουσες προκλήσεις, για να παραμένει ως δομή αποτελεσματική και χρήσιμη στο έργο της παροχής των υπηρεσιών του. Υπό όλη αυτή την ερευνητική συλλογιστική, η παρούσα διατριβή θα μπορούσε να αποτελέσει μια εναρκτήρια προσπάθεια συστηματικής ερευνητικής αποτύπωσης της καθημερινότητας των δομών του Εθνικού Συστήματος Υγείας μ’ έναν τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνουν ορατοί και κατανοητοί οι μηχανισμοί μέσα από τους οποίους η ύπαρξη και λειτουργία τους πραγματώνεται, και απώτατο στόχο τη βελτίωση ή και την ολοκληρωτική αλλαγή στο πλαίσιο μιας ευρύτερης αναμόρφωσης του συστήματος υγείας.